Ο ΟΗΕ εγκαλεί την Ουκρανία για δίωξη του κλήρου, των κοινοτήτων και των δημοσιογράφων της UOC
Επτά εμπειρογνώμονες απέστειλαν επιστολή στις αρχές απαιτώντας να σταματήσουν τις διώξεις κατά του κλήρου και των πιστών. Οι ουκρανικές αρχές υποχρεούνται να απαντήσουν στην έκκληση εντός 60 ημερών. Ανάμεσα στους εμπειρογνώμονες ο Έλληνας πρώην υπουργός και καθηγητής Γ. Κατρούγκαλος.
Επτά ειδικοί εισηγητές του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα απέστειλαν επίσημη επιστολή στην ουκρανική κυβέρνηση κατηγορώντας την για συστηματικές παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Σε ένα έγγραφο 15 σελίδων με ημερομηνία 14 Μαΐου 2025, ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εκφράζουν «σοβαρές ανησυχίες» σχετικά με την φερόμενη δίωξη του κλήρου, των πιστών της UOC, καθώς και των δημοσιογράφων και των ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τους υπερασπίζονται.
Κύριες χρεώσεις
Οι δημοσιογράφοι ισχυρίζονται ότι οι ουκρανικές αρχές διεξάγουν μια «συστηματική εκστρατεία για την καταστροφή» της UOC, η οποία περιλαμβάνει:
Αναγκαστικό κλείσιμο ενοριών . Σύμφωνα με τους ομιλητές, ο νόμος της 20ής Αυγούστου 2024, «Περί προστασίας της συνταγματικής τάξης στον τομέα των δραστηριοτήτων των θρησκευτικών οργανώσεων», φέρεται να δημιούργησε μια νομική βάση για τη διάλυση χιλιάδων ενοριών της UOC λόγω των κανονικών δεσμών τους με την ROC. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η νομοθεσία χαρακτηρίζει τους κανονικούς ή ιστορικούς δεσμούς με την ROC ως απειλή για την εθνική ασφάλεια. Οι ενορίες καλούνται ουσιαστικά είτε να αποσυνδεθούν από την UOC είτε να αντιμετωπίσουν διάλυση και ποινική ευθύνη για τη συνέχιση της θρησκευτικής τους δραστηριότητας.
Συλλήψεις κληρικών . Το έγγραφο αναφέρει συγκεκριμένες περιπτώσεις κράτησης των ανώτατων ιεραρχών της UOC:
-Μητροπολίτης Θεοδόσιος Τσερκάσκι - κατηγορίες για «δικαιολόγηση επιθετικότητας» και «παραβίαση της ισότητας των πολιτών» (άρθρα 436-2 και 161 του Ποινικού Κώδικα). Από τον Νοέμβριο του 2022, αντιμετωπίζει πολλαπλές ποινικές δίκες. Στις 17 Οκτωβρίου 2024, κατά την κατάληψη του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Μιχαήλ, υπέστη σοβαρό τραύμα στο κεφάλι από άγνωστους δράστες.
-Μητροπολίτης Παύλος, πρύτανης της Λαύρας Κιέβου-Πετσέρσκ – κατηγορίες για «υποκίνηση θρησκευτικού μίσους» και «δικαιολόγηση επιθετικότητας» (άρθρα 161 και 436-2 του Ποινικού Κώδικα). Βρίσκεται σε κατ' οίκον περιορισμό από τον Απρίλιο του 2023, γεγονός που τον εμποδίζει να εκπληρώσει τα μοναστικά του καθήκοντα. Κρατήθηκε για λίγο στη φυλακή λόγω υψηλής εγγύησης.
-Μητροπολίτης Αρσένιος Σβιατογκόρσκι – κατηγορίες για «αποκάλυψη στρατιωτικών θέσεων» (Άρθρο 114-2 του Ποινικού Κώδικα). Συνελήφθη τον Απρίλιο του 2024 μετά από έφοδο 200 αξιωματικών της SBU επειδή κήρυξε για προσευχή για τους προσκυνητές σε σημεία ελέγχου. Κρατείται προφυλακισμένος από τον Απρίλιο του 2024, επανειλημμένα του αρνήθηκε την εγγύηση παρά τα προβλήματα υγείας.
-Μητροπολίτης Λογγίνος Μπαντσένσκι – κατηγορείται για «υποκίνηση θρησκευτικού μίσους» (Άρθρο 161 του Ποινικού Κώδικα) για την διεκδίκηση της κανονικής νομιμότητας της UOC και την κριτική στην αναγνώριση της OCU. Είναι γνωστός για το ανθρωπιστικό του έργο και την υιοθεσία περισσότερων από 500 ορφανών.
-Ιερέας Γεβγένι Κοσέλνικ – κατηγορίες για «δικαιολόγηση επιθετικότητας» (άρθρο 436-2 του Ποινικού Κώδικα). Τον Δεκέμβριο του 2024, καταδικάστηκε σε 5 χρόνια φυλάκισης. Το δικαστήριο ερμήνευσε τη χρήση εκκλησιαστικής σλαβονικής και κανονικών αναφορών στο Πατριαρχείο Μόσχας ως «εξύμνηση της επιθετικότητας».
Κατασχέσεις Ναών . Οι ειδικοί του ΟΗΕ καταγράφουν βίαιες κατασχέσεις θρησκευτικών χώρων:
Καθεδρικός Ναός Αγίου Μιχαήλ στο Τσερκάσι - Στις 17 Οκτωβρίου 2024, περίπου 100 ένοπλοι άνδρες κατέλαβαν βίαια τον καθεδρικό ναό. Κληρικοί και ενορίτες που προσπάθησαν να αντισταθούν δέχτηκαν χρήση δακρυγόνων. Οι αρχές επιβολής του νόμου δεν παρενέβησαν, ενώ ορισμένοι υπερασπιστές του ναού κατηγορήθηκαν για χουλιγκανισμό.
Μονή Γελέτσκι στο Τσερνίγκοφ – οι τοπικές αρχές έχουν κινήσει νομικές διαδικασίες για τη μεταφορά της μονής από το κράτος σε οργανισμό εγκεκριμένο ή συνδεδεμένο με την OCU. Η UOC στερείται της ευκαιρίας για δίκαιη νομική προστασία.
Δίωξη υπερασπιστών. Το έγγραφο περιγράφει τη δημιουργία ατμόσφαιρας φόβου για τους δημοσιογράφους και τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
-Ντμίτρι Σκβόρτσοφ – δημοσιογράφος που κρατήθηκε για 23 μήνες με την κατηγορία της «προδοσίας» για άρθρα σχετικά με τη δίωξη της UOC. Παρόλο που έλαβε εγγύηση τον Οκτώβριο του 2024, η δίκη συνεχίζεται με την απειλή ποινής φυλάκισης 15 ετών.
-Σβετλάνα Νοβίτσκαγια – ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνελήφθη τον Φεβρουάριο του 2024 με κατηγορίες «προδοσίας», «υποκίνησης θρησκευτικού μίσους» και «δικαιολόγησης επιθετικότητας» για την υπεράσπιση του κλήρου της UOC και την ομιλία σε διεθνή συνέδρια του ΟΑΣΕ. Κρατείται χωρίς εγγύηση στο προδικαστικό κέντρο κράτησης του Λβιβ.
Νομικές πτυχές και διεθνείς υποχρεώσεις
Οι Ειδικοί Εισηγητές επισημαίνουν ότι οι ενέργειες που περιγράφονται ενδέχεται να παραβιάζουν τις υποχρεώσεις της Ουκρανίας βάσει του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο επικυρώθηκε από τη χώρα το 1973. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι η θρησκευτική ελευθερία παραμένει «αναφαίρετο δικαίωμα ακόμη και κατά τη διάρκεια στρατιωτικού νόμου».
Οι ειδικοί επικρίνουν τη χρήση αόριστων εννοιών όπως η «ιδεολογία του ρωσικού κόσμου» για τη δίωξη θεολογικών απόψεων και λειτουργικών πρακτικών. Κατά την άποψή τους, οι αρχές εφαρμόζουν το ποινικό δίκαιο όχι για «σαφείς εκκλήσεις για βία», αλλά για «αναφορές σε κηρύγματα στην παραδοσιακή λειτουργική γλώσσα, εκκλήσεις για κανονική ενότητα ή εκφράσεις διαφωνίας με κρατικά χρηματοδοτούμενες ορθόδοξες δικαιοδοσίες».
Οι εισηγητές σημειώνουν ότι ενώ η τρέχουσα ένοπλη σύγκρουση μπορεί να δικαιολογεί μέτρα έκτακτης ανάγκης, «το δικαίωμα στην ελευθερία της θρησκείας παραμένει απαράδεκτο σε καμία περίπτωση». Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ έχει δηλώσει προηγουμένως ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία της θρησκείας για λόγους εθνικής ασφάλειας είναι απαράδεκτοι ακόμη και σε καιρό πολέμου.
Σε παράρτημα της επιστολής, οι εμπειρογνώμονες αναφέρονται σε αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης Μητροπολιτική Εκκλησία της Βεσσαραβίας κατά Μολδαβίας (2001), η οποία τονίζει ότι τα κράτη δεν μπορούν να αναγκάσουν τις θρησκευτικές κοινότητες να αλλάξουν την πνευματική τους ταυτότητα για πολιτικούς λόγους.
Συστημική φύση των παραβιάσεων
Οι ομιλητές ανησυχούν ιδιαίτερα για την «ολοκληρωμένη φύση» των πρακτικών κατά της UOC, η οποία μας επιτρέπει να μιλάμε για μια «συστηματική εκστρατεία για την καταστροφή ή τη βίαιη ανακατεύθυνση της θρησκευτικής ζωής» των κοινοτήτων της Εκκλησίας.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σε όλες τις περιπτώσεις διώξεων, οι κληρικοί της UOC έχουν «υποβληθεί σε μακροχρόνια προφυλάκιση ή περιοριστικό κατ' οίκον περιορισμό» και συχνά τους έχει αρνηθεί η εγγύηση. Λέγεται ότι τα δικαστήρια βασίζονται σε γλωσσική «εμπειρογνωμοσύνη» που επικαλείται «φιλορωσικές συμπάθειες» και όχι σε συγκεκριμένα στοιχεία εγκληματικής πρόθεσης.
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι «η φύση των κατηγοριών και η ελάχιστη πραγματική βάση πέρα από θεολογικές συζητήσεις, κηρύγματα ή λειτουργικές πρακτικές» υποδηλώνουν ότι το ποινικό δίκαιο χρησιμοποιείται για τον περιορισμό της επιρροής της UOC.
Απαιτήσεις του ΟΗΕ προς τις ουκρανικές αρχές
Η επιστολή περιέχει οκτώ συγκεκριμένα ερωτήματα προς την ουκρανική κυβέρνηση που απαιτούν λεπτομερή απάντηση:
Σχετικά με τις θρησκευτικές διώξεις : Οι αρχές θα πρέπει να παράσχουν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την αναγκαστική διάλυση, την έξωση και τη δίωξη των κοινοτήτων UOC και να εξηγήσουν πώς οι περιορισμοί συμμορφώνονται με τις αρχές της νομιμότητας, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.
Σε ποινικές υποθέσεις : Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί η νομική και αποδεικτική βάση για τη δίωξη κληρικών με την κατηγορία της «υποκίνησης», της «δικαιολόγησης της επιθετικότητας» ή της χρήσης του όρου «ρωσικός κόσμος», ειδικά όταν πρόκειται για ειρηνική θρησκευτική δραστηριότητα.
Σχετικά με τη δίκαιη δίκη : Οι εισηγητές ζητούν εγγυήσεις που θα διασφαλίζουν το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της ανεξαρτησίας των δικαστών, της πρόσβασης σε νομική βοήθεια και του τεκμηρίου αθωότητας.
Όσον αφορά την εκκλησιαστική περιουσία : Είναι απαραίτητο να λεπτομερώς καθοριστούν οι διαδικασίες για την επιστροφή της κατασχεμένης περιουσίας, την καταβολή αποζημίωσης και την δικαστική προσφυγή κατά των αναγκαστικών μεταφορών θρησκευτικών αντικειμένων.
Σχετικά με την προστασία των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων : Οι αρχές θα πρέπει να ενημερώνουν σχετικά με τα μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων, των δικηγόρων και των ακτιβιστών που καταγράφουν παραβιάσεις κατά της UOC από διώξεις και παράνομες συλλήψεις.
Σχετικά με την στέρηση της ιθαγένειας : Σε περιπτώσεις απέλασης ιεραρχών της UOC, είναι απαραίτητο να αναφέρονται οι νομικοί λόγοι, οι διαδικασίες που ακολουθούνται και οι δυνατότητες άσκησης έφεσης κατά τέτοιων αποφάσεων.
Σχετικά με τον στρατιωτικό νόμο : Οι ομιλητές επιμένουν στη διευκρίνιση των μέτρων για την αποτροπή υπερβολικών περιορισμών στην ελευθερία της θρησκείας με το πρόσχημα της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Διεθνής αντίδραση και διαδικασίες
Η έκκληση των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ ήταν αποτέλεσμα συστηματοποίησης πληροφοριών που ελήφθησαν από διάφορες πηγές – οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μάρτυρες των γεγονότων και τα εμπλεκόμενα μέρη. Οι ειδικοί εισηγητές τονίζουν ότι «δεν επιθυμούν να κρίνουν εκ των προτέρων την ακρίβεια των κατηγοριών», αλλά θεωρούν απαραίτητο να ζητήσουν επίσημα διευκρινίσεις από τις ουκρανικές αρχές.
Η επιστολή εστάλη στο πλαίσιο της διαδικασίας «ακαριαίων προσφυγών» του ΟΗΕ, ενός μηχανισμού που επιτρέπει στους εμπειρογνώμονες να ανταποκρίνονται γρήγορα σε αναφορές σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το μέσο δεν απαιτεί προκαταρκτική δικαστική απόφαση, αλλά απαιτεί από τα κράτη να παρέχουν εξήγηση για τα γεγονότα των φερόμενων παραβιάσεων.
Το έγγραφο υπογράφηκε από επτά ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ: τον Γεώργιο Κατρούγκαλο (δημοκρατική διεθνή τάξη), την Ειρήνη Καν (ελευθερία έκφρασης), την Χίνα Ρομέρο (ειρηνική συνάθροιση), την Μάργκαρετ Σάτερθγουεϊτ (ανεξαρτησία δικαστών), τον Νίκολας Λεβράτ (δικαιώματα μειονοτήτων), τη Ναζίλα Γκάνεα (θρησκευτική ελευθερία) και τον Μπεν Σαούλ (αντιτρομοκρατία).
Οι ουκρανικές αρχές υποχρεούνται να απαντήσουν στην έκκληση εντός 60 ημερών . Η αλληλογραφία θα δημοσιευτεί στην επίσημη ιστοσελίδα του ΟΗΕ και θα παρουσιαστεί στην ετήσια έκθεση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σε περίπτωση μη απάντησης ή μη ικανοποιητικών εξηγήσεων, το ζήτημα μπορεί να υποβληθεί προς εξέταση από διεθνείς φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ κάλεσαν τις ουκρανικές αρχές να «λάβουν όλα τα απαραίτητα προσωρινά μέτρα για να σταματήσουν τις φερόμενες παραβιάσεις και να αποτρέψουν την επανάληψή τους» και να «διασφαλίσουν την απόδοση ευθυνών σε όλα τα άτομα που ευθύνονται για τις φερόμενες παραβιάσεις».
