«Ο όρος «Εκκλησία» κατά τον Άγιο Νεκτάριο»
Βιβλιοκρισία Ιω. Μαρκά, Θεσσαλονίκη 2024, σ.σ. 192
Η Οικουμενική Κίνηση θεμελιώνεται πάνω στην προσπάθεια των εμπλεκομένων Εκκλησιών, Ομολογιών και εκκλησιαστικών Κοινοτήτων να “επανιδρύσουν” την Εκκλησία, διευρύνοντας τα όριά της ώστε να συμπεριλαμβάνονται σε αυτή όχι μόνο οι Ορθόδοξοι αλλά και οι ετερόδοξοι.
Στον προτεσταντικό χώρο ήδη από τα τέλη του 19ου αι. επινοήθηκαν οι θεωρίες της «αοράτου Εκκλησίας» και η «θεωρία των κλάδων», ενώ ο παπισμός προσχώρησε στη νέα εκκλησιολογία της Οικουμενικής Κίνησης με «Lumen Gentium» («περί Εκκλησίας Διάταγμα») της Β΄ Βατικανής Συνόδου (1962-1965). Η Ορθόδοξη Εκκλησία αν και συμμετείχε στο ΠΣΕ από ιδρύσεώς του, εν τούτοις αντιστεκόταν στην αλλοίωση της Ορθόδοξης εκκλησιολογίας παρά τις συχνές εκτροπές εκπροσώπων της. Δυστυχώς όμως η Σύνοδος της Κρήτης (2016) στο δογματικό της κείμενο χαρακτήρισε τις χριστιανικές ομολογίες ως «ετερόδοξες Εκκλησίες». Ανεξάρτητα από την προβληματική ορολογία που τελικά υιοθετήθηκε, αντιφατική εν τοις όροις και αυτοαναιρούμενη, είναι πρώτη φορά που σε επίσημο συνοδικό κείμενο χαρακτηρίζονται οι ετερόδοξοι ως «Εκκλησία».
Στον ευρύτερο διάλογο που προκλήθηκε υπήρξε συστηματική και εργώδης προσπάθεια από τους υπερμάχους της Συνόδου να δικαιολογήσουν την εκτροπή της Συνόδου από την εκκλησιαστική μας παράδοση και να θεμελιώσουν τη νεοπατερική, μάλλον, αντιπατερική θέση τους σε κείμενα των Αγίων Πατέρων. Ένας από τους Πατέρες που έχουν υποστεί τη νεοπατερική αυτή κακοποίηση είναι ο Άγ. Νεκτάριος, ο οποίος στα συγγράμματά του χρησιμοποιεί κάποιες φορές τον όρο «Δυτική Εκκλησία» για το Ρωμαιοκαθολικισμό. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι: αποσκοπεί ο Άγιος στην αναγνώριση εκκλησιαστικής οντολογίας (χαρισματικής και μυστηριακής) στους Ρωμαιοκαθολικούς ή χρησιμοποιεί τη φράση αυτή απλώς ως τεχνικό όρο ενώ ταυτόχρονα διατηρεί την εκκλησιαστική συνείδηση ότι η Ρώμη μετά το Σχίσμα (1054) βρίσκεται εκτός των ορίων της Εκκλησίας;
Στο ερώτημα αυτό απαντά ο κ. Ιω. Μαρκάς στο έργο του «Ο όρος «Εκκλησία» κατά τον Άγιο Νεκτάριο», Θεσσαλονίκη 2024, σ.σ. 192.
Πρόκειται για έκδοση της διπλωματικής εργασίας για την απόκτηση Τίτλου Ειδικεύσεως (master) στα πλαίσια του μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τομέα Δογματικής του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, υπό την επίβλεψη του καθηγητού Δογματικής Δημ. Τσελεγγίδη.
Η ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια:
Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εκκλησιολογική συμβολή του Αγ. Νεκταρίου στην αντιμετώπιση των εκκλησιολογικών προκλήσεων της εποχής του.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η οντολογική ταυτότητα της Εκκλησίας σύμφωνα με τον Άγιο με ιδιαίτερη έμφαση στην συνοδική της έκφραση σε αναφορά με την ενότητά της ως καρπού της αγιοπνευματικής της ζωής.
Το τρίτο κεφάλαιο διευκρινίζεται η σωτηριολογική σημασία που έχει για τον Άγ. Νεκτάριο η έννοια της «ορατής» Εκκλησίας, αλλά παράλληλα καταδεικνύεται η ποιμαντική αντιμετώπιση του Αγίου προς τους Προτεστάντες που πρεσβεύουν τα περί της «αοράτου» Εκκλησίας.
Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι το τέταρτο κεφάλαιο στο οποίο ο Άγιος ερευνά τα όρια της Εκκλησίας σε σχέση με το Ρωμαιοκαθολικισμό. Στην ιστορικοδογματική προσέγγιση τονίζονται ορισμένοι κρίσιμοι σταθμοί των σχέσεων της Ορθοδοξίας με τη «Δυτική Εκκλησία», όπως η Πατριαρχεία του Μ. Φωτίου, το Μεγάλο Σχίσμα και η Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας. Ο Άγιος θεωρεί το παπικό πρωτείο ως το βασικό αίτιο του Σχίσματος, το οποίο αναλύει εκτενώς. Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται το έμπρακτο ενδιαφέρον του για τη «Δυτική Εκκλησία».
Στο τελευταίο, πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται δια πολλών η ποιμαντική στάση του Αγίου απέναντι στους ετεροδόξους ως χρέος αυθεντικής χριστιανικής αγάπης. Για τον Άγιο η αγάπη αυτή είναι καρποφόρα μόνο όταν θεμελιώνεται στην εκκλησιαστική παράδοση που θέλει αυξημένη δογματική εγρήγορση και ευαισθησία απέναντι την Αλήθεια του Ευαγγελίου.
Ο επίλογος κατακλείει συμπερασματικά τη μελέτη παρουσιάζοντας τα πορίσματα, τα οποία αποτελούν -πρέπει να αποτελούν- τον πλέον ασφαλή οδηγό για την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία μας αλλά και για την υπεύθυνη ποιμαντική στάση μας έναντι των ετεροδόξων και του διαχριστιανικού διαλόγου.
Εκφράζουμε τα ειλικρινή συγχαρητήρια και τις θερμές ευχές μας στον κ. Μαρκά για τον κόπο που κατέβαλε για το πολύ ενδιαφέρον πόνημά του.
π. Αναστάσιος Γκοτσόπουλος
