Γιατί ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος πηγαίνει στο Άγιο Όρος

Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης κ. Βαρθολομαίος. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Στις 3 Αυγούστου 2019 η αντιπροσωπεία της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συναντήθηκε με τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Στην αντιπροσωπεία συμμετείχαν οι μοναχοί Νικόδημος από την Ι.Μ. Μεγάλης Λαύρας, Νικόδημος από την Ι.Μ. Αγίου Παύλου και Ιερομόναχος Σισώης από την Ι.Μ. Ξενοφώντος, προκειμένου να καταρτιστεί το πρόγραμμα της Επισκέψεως που θα πραγματοποιήσει ο Παναγιώτατος, από 19 έως 22 Οκτωβρίου, στο Άγιον Όρος.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα, Το Σάββατο, 19 Οκτωβρίου, ο Οικουμενικός Πατριάρχης θα αφιχθεί στην Ι. Μονή Ξενοφώντος, πρώτο του σταθμό στο Άγιον Όρος. Στον Αρσανά της Μονής θα πραγματοποιηθεί η επίσημη υποδοχή του Παναγιωτάτου από τον Πρωτεπιστάτη, τους αγίους Καθηγουμένους και τους Αντιπροσώπους των 20 Αθωνικών Ιερών Μονών. Την επομένη, Κυριακή, 20 Οκτωβρίου, ο Οικουμενικός Πατριάρχης θα προεξάρχει της Θείας Λειτουργίας που θα τελεστεί στο νέο Καθολικό της Μονής, με την ευκαιρία της επετείου των 200 ετών από της ανεγέρσεώς του.

Στο πλαίσιο της Επισκέψεώς του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, θα μεταβεί στις Καρυές, όπου θα προσκυνήσει την εφέστιο Εικόνα του Αγίου Όρους, την Παναγία “Άξιόν Εστι”, στον Ναό του Πρωτάτου, ενώ θα επισκεφθεί και τις Ι.Μονές Βατοπαιδίου, Παντοκράτορος και τις Σκήτες Αγίου Ανδρέου (Σεράϊ), Αγίου Παντελεήμονος και Προφήτου Ηλιού.

Με την πρώτη ματιά, δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο σε αυτή την επίσκεψη – ο πατριάρχης έρχεται στο έδαφος υπό τη δικαιοδοσία του. Έχει το δικαίωμα, όπως λένε. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, δεν είναι όλα τόσο απλά. Από τις πηγές της στο Άγιον Όρος στην ΕΟΔ έγινε γνωστό ότι η επίσκεψη του επικεφαλής του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο Άγιον Όρος τον Οκτώβριο ανησύχησε σοβαρά τους μοναχούς. Και υπάρχουν πραγματικά λόγοι για αυτή την ανησυχία.

Η στάση του Αγίου Όρος στην ΟCU

Υπενθυμίζουμε ότι λόγω της νομιμοποίησης των ουκρανικών σχισματικών και της δημιουργίας ενωμένης σχισματικής δομής που ονομάζεται «ΟCU», η μοναστική αδελφότητα του Άθω χωρίστηκε: μερικά μοναστήρια, σκήτες και κελιά υποστήριζαν τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, άλλοι επικρίνουν δραματικά τις ενέργειές του.

Έτσι, σ’ εκείνους που αποδέχτηκαν τη νομιμοποίηση του σχίσματος στην Ουκρανία περιλαμβάνουν Μ. Ξενοφώντος, Μ. Διονυσίου, Μ. Νέου Εσφιγμένου, Μ. Παντοκράτορος, Μ. Ιβήρων, Μ. Μεγάλης Λαύρας και Μ. Κουτλουμουσίου. Εκείνοι που δεν δέχτηκαν είναι Μονές Παντελεήμονος, Χιλάνταρ, Καρακαλά, Φιλοθέου, Εσφιγμένου, Αγίου Παύλου, Δοχειαρίου, Γρηγορίου και Ζωγράφου.

Επίσης, δώδεκα γέροντες του Αγίου Όρους, κάτοικοι διάφορων μοναστηριών, σκητών και καλυβών (καλύβα Παναγούδας της Μονής Κουτλουμουσίου, καλύβα του Αγίου Γερασίμου, σκήτη Κουτλουμουσίου, κελί Αγίων Αναργύρων μοναστηριού Γρηγορίου, κελί του Αγίου Δημητρίου της Μονής Χιλάνταρ, κελί των Αγίων Θεοδώρων του μοναστηρίου Αγίου Παύλου, κελί των Αρχάγγελων της Μονής Χιλάνταρ, κελιά του Αγίου Νεκταρίου του μοναστηριού Σταυρονικήτα, κελί του οσίου Χριστόδουλου της Μονής Κουτλουμουσίου,  κελί του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου του μοναστηριού του Κουτλουμουσίου, κελί του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου της Μονής Μεγάλη Λαύρα) έγραψε επιστολή στην Ιερά Κοινότητα σε σχέση με το «ουκρανικό ζήτημα» και προειδοποίησε για την παγκόσμια απειλή σχίσματος για ολόκληρη την Ορθοδοξία.

Αργότερα, η Ιερά Επιστασία (Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του Αγίου Όρους), απευθύνθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας, Γιώργο Κατρούγκαλο, με έντονη ισχυρή διαμαρτυρία σε σχέση με την επίσκεψη της αντιπροσωπείας της OCU στο Άγιο Όρος. Σε επιστολή της προς τον Υπουργό Εξωτερικών, η Ιερά Κοινότητα υπενθύμισε τις προκλητικές ενέργειες του «Μητροπολίτη Λούτσκ και Βολίν» της OCU Μιχαήλ Ζινκέβιτς και της αντιπροσωπείας του, οι οποίοι έφτασαν στο Άγιον Όρος με τις εθνικές σημαίες της Ουκρανίας και τραγουδούσαν τον εθνικό τους ύμνο.

Σύμφωνα με τον Ιερό Κοινότητα «η τοιαύτη ενέργεια του εν λόγω Μητροπολίτου, μετά την επίσκεψή του εις την Ιερά Επιστασία, συνιστά παραβιάση του άρθρου 184 του Καταστατικού Χάρτου Αγίου Όρους, δι ου “πάσα προσηλυτιστική και προπαγανδιστική ενέργεια ηθική, θρησκευτική, εκκλησιαστική, κοινωνική, εθνικιστική και οιασδήποτε άλλης φύσεως τοιαύτη εν Αγίω Όρει”, απαγορεύεται απολύτως επί ποινής απελάσεως». Χαρακτηρίζεται μάλιστα η ενέργεια αυτή ως «ασυμβίβαστη» προς το ησυχαστικό, πνευματικό και ιερό χαρακτήρα «του Αγιωνύμου ημών Τόπου και την υπερχιλιετή παράδοση αυτού». Στην επιστολή αναφέρεται ότι η κίνηση αυτή «δημιουργεί επικίνδυνο προηγούμενο δια την επανάληψη τοιούτων ενεργειών εξ οιαδήποτε πλευράς προερχομένων και την μεταφορά εθνικιστικών διενέξεων εν αυτώ, και αντίκειται παντελώς εις τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους». Από αυτή την άποψη η Ιερά Επιστασία ζητά από τον υπουργό Εξωτερικών να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα πρόληψης τέτοιων ενεργειών προκειμένου να παραμείνει αλώβητος ο χαρακτήρας του Ιερού Τόπου.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με το ελληνικό πρακτορείο ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ασκεί σοβαρές πιέσεις στα μοναστήρια που έχουν λάβει ασυμβίβαστη θέση όσον αφορά την ΟCU. Έτσι, για παράδειγμα, από τον ηγούμενο της Ι. Μονής του Αγίου Παντελεήμονος Αρχιμανδρίτη Ευλόγιο, ζήτησε να του αποδώσει εξηγήσεις για την αρνητική του στάση απέναντι στην ουκρανική αντιπροσωπεία της ΟCU, με επικεφαλής τον «επίσκοπο» της νέας εκκλησίας που προσπάθησε να επισκεφθεί το μοναστήρι τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους.

Τα ελληνικά ΜΜΕ ανέφεραν ότι στο κείμενο του μηνύματός του ο Πατριάρχης Βαρθολομαίου είπε ότι αν συνεχίσει μια τέτοια στάση απέναντι στην ΟCU στον Άθωνα, «ο Οικουμενικός Πατριάρχης θα αναγκαστεί να λάβει αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει την κανονικότητα και την υπακοή στη Μητέρα-Εκκλησία». Με άλλα λόγια, μπορεί να επιβληθούν κυρώσεις σε «μη αποδεχθέντες».

Ο πραγματικός σκοπός της επίσκεψης είναι η «προτροπή» διαφωνούντων

Στον Άθω είναι σίγουροι ότι ο πραγματικός σκοπός επίσκεψης του Πατριάρχη Βαρθολομαίου δεν είχε καμία σχέση με τον εορτασμό της 200ης επετείου του καθολικού ναού του Ξενοφώντος και επομένως, όταν έγινε γνωστή η επίσκεψη του Πατριάρχη στο Άγιον Όρος τον Οκτώβριο, πολλά μοναστήρια και μοναχοί ανησύχησαν σοβαρά. Πολλοί απ’ αυτούς ισχυρίζονται ότι η επερχόμενη επίσκεψη του Πατριάρχη Βαρθολομαίου πραγματοποιείται στο πλαίσιο των προσπαθειών του να «προτρέψει» εκείνα τα μοναστήρια και σκήτες που διαμαρτύρονται ενάντια στις πράξεις του στην Ουκρανία. Το ερώτημα είναι πώς (ή μάλλον, με ποιον) θα το κάνει αυτό – με ή χωρίς τον Επιφάνιο;

Στο Άγιο Όρος πολλοί πιστεύουν ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος θα φέρει μαζί του τον επικεφαλής της ΟCU. Ωστόσο, ακόμη περισσότεροι πιστεύουν ότι ο Βαρθολομαίος δεν θα το κάνει αυτό. Έτσι, σύμφωνα με τους Αθωνίτες, η ένταση που μπορεί να δημιουργήσει ο πατριάρχης μέσω της παρουσίας του Επιφάνιου Ντουμένκο στο Άγιο Όρος, δεν θα βοηθήσει. Πολλοί ηγούμενοι που καταφέραμε να επικοινωνήσουμε στο Άγιο Όρος δήλωσαν με σαφήνεια και αναμφισβήτητα ότι θα συλλειτουργήσουν με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο Ξενοφώντα μόνο, αν ουκρανοί σχισματικοί δεν θα συμμετέχουν. Ταυτόχρονα, οι αθωνίτες θεωρούν τον ίδιο τον πατριάρχη Βαρθολομαίο κανονικό επίσκοπο και δεν μπορούν να μη συλλειτουργήσουν μαζί του (ακόμη και γνωρίζοντας ότι, για παράδειγμα, στο Φανάρι κοινωνούσε με τον Ντουμένκο).

Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τους αθωνίτες, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του τον Οκτώβριο θα ακολουθήσει την καθιερωμένη τακτική του Φαναρίου. Δηλαδή, θα προσπαθήσει να ηρεμήσει και να τραβήξει στο πλευρό του εκείνους που αντιτίθενται σ’ αυτόν. Πώς; Με καρότο και ραβδί. Με άλλα λόγια, με εκφοβισμό ή αντίστοιχη «ανταμοιβή». Ταυτόχρονα, είναι ενδιαφέρον ότι οι αθωνίτες συνδυάζουν άμεσα την κατάσταση με την ΟCU με τις όλο και στενότερες επαφές του Φαναρίου με το Βατικανό.

Πόσο ρεαλιστικές είναι οι απειλές;

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος για την πρώτη του στάση στο Άγιο Όρος επέλεξε το μοναστήρι του Ξενοφώντος και όχι την πρωτεύουσα του Άθω Καρυές (όπως συνέβαινε πάντα προηγουμένως). Είναι δύσκολο να ονομαστεί μια τέτοια θέση τυχαίο γεγονός.

Το θέμα είναι ότι στο Μέγαρο Μαξίμου (Κατοικία του Πρωθυπουργού της Ελληνικής Δημοκρατίας) έχει γίνει πραγματική συζήτηση για το ποιος θα γίνει ο νέος πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους και θα αντικαταστήσει τον Κωνσταντίνο Δήμτσα σε αυτή τη θέση.

Ο τελευταίος επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη στις αρχές Μαρτίου 2019, όπου συναντήθηκε με τον Περιφερειάρχη της πόλης Αλέξανδρο Μπεγκλόφ και κάποιους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίσκεψη του κ. Δήμτσα στη βόρεια πρωτεύουσα της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι η πρώτη επίσημη επίσκεψη του πολιτικού διοικητή του Αγίου Όρους στη Ρωσία και έλαβε χώρα στο ύψος του σκανδάλου του Φεβρουαρίου επειδή εκπρόσωπους της ΟCU δεν άφησαν και να μπουν στο έδαφος του μοναστηριού του Μεγαλομάρτυρα Παντελεήμονα.

Είναι ενδιαφέρον ότι κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον κ. Μπεγκλόφ ο κ. Δήμτσας δήλωσε: «Είμαστε πραγματικά υπερήφανοι», είπε ο κ. Δήμτσας, «που στην Ελλάδα βρίσκεται αυτή, η μοναδική, χερσόνησος, με μονάχους και ασκητές, θεματοφύλακες της παράδοσης, οι οποίοι διατηρούν αναλλοίωτη την ορθόδοξη πίστη και παράδοση, την ορθόδοξη αλήθεια, το ορθόδοξο ήθος».

Μεταξύ των υπό συζήτηση ονομάτων που μπορεί σύντομα να γίνουν πολιτικός κυβερνήτης του Άθω, είναι ο Πρέσβης Αλέξης Αλεξανδρής, ο πρώην εισαγγελέας Παναγιώτης Αγγελόπουλος, ο χειρουργός Δημήτρης Λινός, ο πρώην βουλευτής Χαλκιδικής από Νέα Δημοκρατία Βασίλης Παππάς, ο δικηγόρος Τάκης Μπαλτάκος, ο πρώην γενικός γραμματέας του Υπουργικού Συμβούλιου της κυβέρνησης του Σαμαρά, ο πρώην βουλευτής Καβάλας από Νέα Δημοκρατία και αντιπρόεδρος του Κοινοβουλίου Γιώργος Καλαντζής. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, σε ένα ή άλλο βαθμό, έχουν ήδη καταθέσει την πίστη τους στις πολιτικές που ακολουθεί το Φανάρι. Ωστόσο, είναι δύσκολο να πούμε ποιος από αυτούς θα πάρει τελικά τη θέση του πολιτικού κυβερνήτη του Αγίου Όρους.

Ταυτόχρονα, πρέπει να σημειωθεί ότι οι πολιτικές αρχές μπορούν τελικά να συμμετάσχουν ενεργά στην ειρήνευση των διαφωνούντων μοναχών. Για παράδειγμα, με την απομάκρυνσή τους από το Άγιο Όρος. Φυσικά, ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να προκαλέσει μια καταιγίδα δυσαρέσκειας τόσο από τους ίδιους τους μοναχούς όσο και από τους προσκυνητές και τους απλούς πιστούς, αλλά δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς.

Τι συμβαίνει τώρα στο Άγιο Όρος;

1. Σκήτη του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου.

Έχουμε ήδη αναφέρει παραπάνω ότι τα μοναστήρια Ξενοφώντος, Παντοκράτορος, Ιβήρωνκαι Εσφιγμένου στο «ουκρανικό ζήτημα» βρίσκονται στην πλευρά του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Επομένως, η επίσκεψη σχισματικών στους τοίχους των προαναφερθέντων μοναστηριών δεν προκαλεί έκπληξη. Ακόμα και αν ο αρχηγός του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης φτάσει στο Άγιον Όρος, με τον Επιφάνειο Ντουμένκο, θα γίνουν δεκτοί σε αυτά τα μοναστήρια χωρίς κανένα πρόβλημα. Ένα άλλο πράγμα προκαλεί ενδιαφέρον – δηλωμένη στο πρόγραμμα επίσκεψη στο μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα. Εδώ μπορεί να υπάρχουν εκπλήξεις.

Το θέμα είναι ότι ο ηγούμενος αυτής της σκήτης, ο πατέρας Εφραίμ, είναι εξαιρετικά αρνητικός για την ΟCU. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Ουκρανοί σχισματικοί είναι οι ίδιοι Καθολικοί και είναι αδύνατο να προσευχόμαστε ή, ειδικότερα, να συλλειτουργούμε μαζί τους. Για αυτόν, ο μόνος κανονικός προκαθήμενος στην Ουκρανία είναι μόνο ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Ονούφριος. Ως εκ τούτου, η πηγή μας στο Άγιο Όρος, που κατάφερε να επικοινωνήσει με τους μοναχούς της σκήτης του Αποστόλου Ανδρέα Πρωτοκλήτου ισχυρίζεται ότι η θέση των αδελφών είναι η εξής: εάν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος αφιχθεί στο μοναστήρι μαζί με τους εκπροσώπους της ΟCU, ο πατριάρχης θα γίνει δεκτός (δεν μπορούν παρά να μην τον δεχτούν), αλλά οι σχισματικοί όχι.

Γιατί λοιπόν ο πατριάρχης Βαρθολομαίος να επισκεφθεί την Σκήτη του Αγίου Ανδρέα;

Επειδή, αυτή η σκήτη, όπως και η σκήτη του Αγίου Προφήτη Ηλία (την οποία ο πατριάρχης Βαρθολομαίος επίσης σκοπεύει να επισκεφτεί), ανήκε προηγουμένως στους μετανάστες από την Ουκρανία και η στήριξη της ΟCU από αυτά τα μοναστήρια είναι σημαντική (ο ηγούμενος Εφραίμ είναι άνθρωπος με αρκετό κύρος για πολλούς αθωνίτες) και είναι συμβολική. Επιπλέον, στο έδαφος της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα υπάρχει η διάσημη σχολή «Αθωνιάδα», σχολή για αγόρι α, όπου δεν γίνονται αποδεκτοί σχισματικοί από την Ουκρανία.

2. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου.

Ταυτόχρονα, είναι γνωστό ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος χρειάζεται επειγόντως την υποστήριξη τέτοιων ισχυρών μοναστηριών όπως Ι.Μ. Βατοπαιδίου. Ναι, όλοι θυμόμαστε ότι αυτό το μοναστήρι έχει ήδη δεχτεί τους σχισματικούς από την Ουκρανία. Ωστόσο, δεν είναι όλα τόσο σαφή όσο φαίνεται.

Πρώτον, σύμφωνα με την πηγή μας, όταν ο Zinkevich έφτασε στο μοναστήρι για το συλλείτουργο, οι μοναχοί αρνήθηκαν να συλλειτουργήσουν μαζί του και του πρότειναν να τελέσει «λειτουργία» σε άλλο ναό της μονής. Ο Zinkevich τότε αρνήθηκε.

Δεύτερον, ο ίδιος ηγούμενος Εφραίμ, παρόλο που ήταν στο Κίεβο για την «ενθρόνιση» του Επιφάνιου, ξαφνικά αρρώστησε και δεν συμμετείχε σε αυτή την ανομία. Είναι σαφές ότι ο γέροντας Εφραίμ δεν ήρθε στο Κίεβο με δική του βούληση και η ασθένειά του, αν όντως έχει συμβεί, μπορεί να εξηγηθεί από την ακραία ένταση των νεύρων και την πίεση από τους «φίλους του Φαναρίου». Ένα άλλο πράγμα προκαλεί ενδιαφέρον, αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο μέρος της αδελφότητας του Βατοπαιδίου είναι κατά της ΟCU. Έτσι, η πηγή μας στο Άγιο Όρος είπε ότι κατά την τελευταία επίσκεψη ουκρανών σχισματικών στο μοναστήρι, υπήρξε μια πολύ σοβαρή σύγκρουση μέσα στα αδέλφια της μονής, η οποία μπορεί να εξελιχθεί στον τελικό διαχωρισμό του μεγαλύτερου τμήματος της μοναστικής αδελφότητας του Βατοπαιδίου από εκείνο που αποδέχεται την ΟCU.

Η κατάσταση αυτή ανάγκασε τη μοναστική ηγεσία να αλλάξει τη θέση της. Έτσι, σήμερα, ο γέροντας Εφραίμ λέει ότι δεν αναγνωρίζει ουκρανούς σχισματικούς. Και πάλι, όπως και πριν από έξι μήνες, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ασκεί σοβαρές πιέσεις σε αυτόν. Συγκεκριμένα, οι αθωνίτες αναφέρουν ότι πριν από λίγες ημέρες ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα επισκέφθηκε και πάλι το μοναστήρι και προσπάθησε να «πείσει» τον ηγούμενο του Βατοπεδίου ότι η ΟCU είναι κανονική εκκλησία. Φαίνεται ότι προς στιγμήν δεν κατάφερε να το κάνει.

Συμπεράσματα

Γενικά στο Άγιο Όρος η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Από τη μία πλευρά, οι μοναχοί αναγνωρίζουν τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο ως κανονικό επίσκοπο. Από την άλλη πλευρά, δεν τους αρέσουν οι στενές επαφές του με τους καθολικούς και η νομιμοποίηση του ουκρανικού σχίσματος.

Οι περισσότεροι κάτοικοι του Άθω δεν θέλουν να συλλειτουργούν με σχισματικούς. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, πολλοί από αυτούς φοβούνται να χάσουν αυτό που έχουν σήμερα – την ευκαιρία να ζουν και να προσεύχονται στο Άγιο Όρος. Αν καταφέρουν να αντέξουν τις απειλές, «ανταμοιβές», ανθρώπινη ευχαρίστηση, αυτό είναι το ερώτημα που οι μοναχοί αναρωτιούνται όλο και περισσότερο.

Για τη συντριπτική πλειοψηφία των αθωνιτών η ΟCU και η όλη κατάσταση που σχετίζεται με αυτήν είναι πειρασμός που ο Θεός επιτρέπει λόγω αμαρτιών. Μερικοί ανοιχτά αναστατώνονται με τις ενέργειες του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, άλλοι απλά δεν συμφωνούν και άλλοι σωπαίνουν απλά. Όμως, όλοι επαναλαμβάνουν με μία φωνή: για να ξεπεραστεί αυτός ο πειρασμός, πρέπει να προσευχόμαστε. Και αν το Άγιο Όρος πάντα προσευχόταν για όλο τον κόσμο, τώρα ήρθε ο καιρός όταν όλος ο κόσμος πρέπει να προσεύχεται για το Άγιο Όρος.

Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν! Κύριε ελέησον!

Читайте также