Γνωρίστε τη Νέα Ρώμη, Ίδια με την Παλιά Ρώμη
Η σύγκριση του Πατρ. Βαρθολομαίου με τον Πάπα από τον JD Vance αναζωπυρώνει τη διαμάχη για τον «ελληνικό παπισμό» και τη σχέση του Οικουμενικού Θρόνου με τις ΗΠΑ.
Το αμερικανικό παράρτημα της ΕΟΔ στις ΗΠΑ έχει αναρτήσει άρθρο για τη σύγκριση του Οικουμενικού Πατριάρχη με τον Πάπα από τον JD Vance, κάτι που υπογραμμίζει τις αυξανόμενες εντάσεις εντός της Ορθοδοξίας, καθώς οι επικριτές κατηγορούν τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο ότι επιδιώκει τον «ελληνικό παπισμό» και ευθυγραμμίζεται με τα γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ, διακινδυνεύοντας τη διάβρωση του πρωτείου αγάπης και της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Τον περασμένο μήνα, όταν σύστησε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄ στον Ντόναλντ Τραμπ, ο JD Vance φέρεται να είπε ότι «ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι για την Ορθόδοξη Εκκλησία ό,τι είναι ο Πάπας για την Καθολική Εκκλησία».
Η αναλογία του Vance υπογραμμίζει μια βαθιά και αυξανόμενη ρωγμή εντός της Ορθόδοξης Εκκλησίας: την αντίληψη ότι το αρχαίο πρωτείο της Κωνσταντινούπολης μεταμορφώνεται σε κάτι δυσάρεστα παρόμοιο με την Ρωμαιοκαθολική παπική υπεροχή. Οι επικριτές χαρακτηρίζουν αυτό το γεγονός «ελληνικό παπισμό», υποστηρίζοντας ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν ικανοποιείται πλέον με ένα πρωτείο τιμής και αγάπης, αλλά επιδιώκει διοικητικό έλεγχο επί των αυτοκεφάλων εκκλησιών που αποτελούν την Ορθόδοξη κοινωνία.
Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης βρίσκεται ο Κανόνας 28 της Συνόδου της Χαλκηδόνας, που δημοσιεύθηκε το 451 μ.Χ. Αναφέρει:
καὶ γὰρ τῷ θρόνῳ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης, διὰ τὸ βασιλεύειν τὴν πόλιν ἐκείνην, οἱ Πατέρες εἰκότως ἀποδεδώκασι τὰ πρεσβεῖα. Καὶ τῷ αὐτῷ σκοπῶ κινούμενοι οἱ ἑκατὸν πεντήκοντα θεοφιλέστατοι ἐπίσκοποι, τὰ ἴσα πρεσβεῖα ἀπένειμαν τῷ τῆς Νέας Ῥώμης ἁγιωτάτῳ θρόνῳ, εὐλόγως κρίναντες, τὴν βασιλείᾳ καὶ συγκλήτῳ τιμηθεῖσαν πόλιν, καὶ τῶν ἴσων ἀπολαύουσαν πρεσβείων τῇ πρεσβυτέρᾳ βασιλίδι Ῥώμῃ, καὶ ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ὡς ἐκείνην μεγαλύνεσθαι πράγμασι, δευτέραν μετ᾿ ἐκείνην ὑπάρχουσαν.
Αυτός ο κανόνας όχι μόνο ανυψώνει την Κωνσταντινούπολη σε καθεστώς «Νέας Ρώμης», αλλά εδραιώνει και την ίδια την Ορθόδοξη εκκλησιολογία. Επί αιώνες, έχει χρησιμοποιηθεί σε συζητήσεις με τους Ρωμαιοκαθολικούς, οι οποίοι υποστηρίζουν το πρωτείο του Πάπα ως θεϊκό δικαίωμα, που θεσπίστηκε από τον Χριστό. Οι Ορθόδοξοι αντιτείνουν ότι τα προνόμια της Ρώμης απέρρεαν από το αυτοκρατορικό της κύρος. Το πρωτείο της είναι θέμα εκκλησιαστικού δικαιώματος . Εξαρτάται από τις κοσμικές περιστάσεις, όχι από κάποια αιώνια εντολή.
Οι συνέπειες αυτής της διάκρισης είναι βαθιές. Όταν το Μεγάλο Σχίσμα χώρισε την Ανατολή από τη Δύση το 1054, η Ορθόδοξη θεολογία υποστήριξε ότι το πρωτείο της Ρώμης μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η Επιστολή του Αγίου Παύλου προς Ρωμαίους προσφέρει μια έντονη προειδοποίηση εδώ:
Αν μερικά από τα κλαδιά έχουν αποκοπεί, και εσύ, αν και βλαστός άγριας ελιάς, έχεις εμβολιαστεί ανάμεσα στα άλλα και τώρα συμμετέχεις στη θρεπτική ρίζα της ελιάς, μη θεωρείς τον εαυτό σου ανώτερο από εκείνα τα άλλα κλαδιά... Αυτά αποκόπηκαν εξαιτίας της απιστίας, εσύ όμως στέκεσαι με πίστη. Μη υπερηφανεύεσαι, αλλά να τρέμεις. Γιατί αν ο Θεός δεν λυπήθηκε τα φυσικά κλαδιά, ούτε εσένα θα λυπηθεί.
Το πρωτείο, λοιπόν, δεν είναι αμετάβλητο. Αν η Ρώμη κατάφερε να το απωλέσει μέσω σχίσματος και αίρεσης, το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και η Κωνσταντινούπολη μέσω αλαζονείας ή αναντιστοιχίας.
Αυτές οι θεολογικές εντάσεις επιδεινώνονται από την αντιληπτή εμπλοκή του Οικουμενικού Πατριάρχη με την αμερικανική εξουσία, μια σχέση που χρονολογείται δεκαετίες πριν και τώρα απειλεί να διαβρώσει την πνευματική του εξουσία. Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, προκάτοχος του Βαρθολομαίου, ενσάρκωσε αυτή τη δυναμική. Το 1942, ως αρχιεπίσκοπος Αμερικής, έγραψε σε έναν πράκτορα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών:
Έχω τρεις Επισκόπους, τριακόσιους ιερείς και μια μεγάλη και εκτεταμένη οργάνωση. Όλοι όσοι είναι υπό την ιεραρχία μου είναι υπό τη δική σας. Μπορείτε να τους διοικήσετε για οποιαδήποτε υπηρεσία χρειάζεστε. Δεν θα γίνουν ερωτήσεις και οι οδηγίες σας θα εκτελεστούν πιστά.
Ο Αθηναγόρας υπερήφανα τοποθέτησε το πατριαρχείο ως σύμμαχο στις προσπάθειες της Ουάσιγκτον κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, θεωρώντας την ηγεμονία των ΗΠΑ ως θεϊκά καθορισμένη για την εξάπλωση της ελευθερίας.
Αυτό το μοτίβο επιμένει. Πιο πρόσφατα, ο ίδιος ο Βανς κατηγόρησε τον Βαρθολομαίο ότι δέχτηκε κονδύλια του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ σε αντάλλαγμα για την χορήγηση αυτοκεφαλίας στην σχισματική Ορθόδοξη Εκκλησία (OCU) της Ουκρανίας το 2019, μια κίνηση που διέσπασε την ορθόδοξη ενότητα.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, μια τηλεφωνική συνομιλία αποκάλυψε ότι ο πρώην υπουργός Άμυνας της Ελλάδας, Πάνος Καμμένος, διαβεβαίωνε μια κρητική μαφία ότι ο διορισμός ενός επισκόπου στην Κρήτη εξαρτιόταν αποκλειστικά από την αμερικανική έγκριση. Τέτοια περιστατικά παρουσιάζουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη όχι ως πνευματικό ποιμένα αλλά ως γεωπολιτικό πιόνι, υπόχρεο στις ιδιοτροπίες της Ουάσιγκτον.
Δυστυχώς, η πρόσφατη επίσκεψη της Αυτού Αγιότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες υπογράμμισε τον νέο ρόλο του Οικουμενικό Πατριάρχη ως πολιτικού παράγοντα, ως παράγοντα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Κανείς δεν προτείνει την αφαίρεση του πρωτείου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ωστόσο, ο Βαρθολομαίος πρέπει να αναγνωρίσει ότι η εξουσία του δεν είναι αυτή μιας θεϊκά κατοχυρωμένης μοναρχίας, αλλά μάλλον ενός «πρωτείου αγάπης» (όπως το ονόμασε ο Άγιος Ιγνάτιος). Αυτό το πρωτείο βασίζεται στη συγκατάθεση του συνεπισκόπου του και έχει τις ρίζες του στην ευλάβεια για την Αγία Έδρα της Κωνσταντινούπολης.
Προσφέροντας τους εαυτούς τους ως βοηθούς θελημάτων για το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, οι Οικουμενικοί Πατριάρχες κινδυνεύουν να σπαταλήσουν αυτή την καλή θέληση και μπορεί να αναγκάσουν τους συναδέλφους τους επισκόπους να αποσύρουν τη συγκατάθεσή τους.
Το φιάσκο της Ουκρανίας αποτελεί παράδειγμα αυτού. Η χορήγηση αυτοκεφαλίας στην OCU έχει προκαλέσει ευρεία καταδίκη - και όχι μόνο από τη Μόσχα και τους συμμάχους της, όπως ισχυρίζονται οι υποστηρικτές του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έλληνες επίσκοποι και πολιτικοί έχουν εκφράσει την αγανάκτησή τους για τον διωγμό της κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC) της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων των καταλήψεων μοναστηριών, ναών και της ανάκλησης της ιθαγένειας για τον προκαθήμενό της, Μητροπολίτη Ονούφριο. Ένας Έλληνας αρχιεπίσκοπος θρήνησε ανώνυμα: «Όλοι γνωρίζουμε ότι ο Ονούφριος αδικείται... Ωστόσο, οι γεωστρατηγικές ισορροπίες δεν μας επιτρέπουν να το πούμε ανοιχτά».
Ακόμη και ο αείμνηστος Μητροπολίτης Κάλλιστος Γουέαρ, μια μετριοπαθής και μορφωμένη φωνή που δεν ήταν ιδιαίτερα επιρρεπής σε αντιδραστικότητα, επέκρινε την παρέμβαση του Βαρθολομαίου στην Ουκρανία ως σοβαρό λάθος, προτρέποντας σε πανορθόδοξο ψήφισμα και εκφράζοντας ανησυχία για τη βία κατά της κανονικής εκκλησίας. Η στάση του υπογραμμίζει ότι η αντίδραση υπερβαίνει τις ρωσο-ουκρανικές αντιπαλότητες. Πλήττει το συναδελφικό ήθος της Ορθοδοξίας.
Στην ουσία, η στρατηγική του κ. Βαρθολομαίου - η κατάχρηση της ελάχιστης εξουσίας που ήδη έχει και η ελπίδα ότι, με αυτόν τον τρόπο, θα μπορέσει να πείσει τους αδελφούς επισκόπους του να του παραχωρήσουν περισσότερα - είναι καθαρή ανοησία. Ενεργώντας ως ενδιάμεσος της Ουάσιγκτον, αποξενώνει τους ίδιους τους επισκόπους των οποίων η συναίνεση στηρίζει την πρωτοκαθεδρία του.
Αν το Οικουμενικό Πατριαρχείο επιθυμεί να διατηρήσει έστω και τον συμβολικό του ρόλο, πρέπει να αποσυνδεθεί από την γεωπολιτική των ΗΠΑ και να αντιμετωπίσει τα λάθη του στην Ουκρανία. Η Ορθοδοξία ευδοκιμεί στη συνοδικότητα, όχι στον καταναγκασμό. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα αγνοήσει την προειδοποίηση του Παύλου - και το παράδειγμα της Ρώμης - με δική του ευθύνη: ακόμη και τα πιο σεβάσμια κλαδιά μπορούν να κλαδευτούν.
