Σεραφείμ Ρόουζ: Η ορθόδοξη κοσμοθεωρία. Μέρος Γ'

Σεραφείμ Ρόουζ, Α' διάλεξη. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ. Φωτογραφία της ΕΟΔ

Σεραφείμ Ρόουζ, Α' διάλεξη. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ. Μέρος Γ'.

Η ιστορία της ανθρωπότητας κατά την πρώτη χιλιετία της χριστιανικής εποχής είναι η ιστορία της διάδοσης του Ευαγγελίου σε διάφορους λαούς. Κάποιοι το δέχθηκαν, κάποιοι με μεγάλη προθυμία, άλλοι λιγότερο. Συνήθως οι απλοί άνθρωποι δέχονταν πιο εύκολα. Και κάποτε έρχονται πειρασμοί, έρχονται αιρέσεις, τα ζιζάνια που σπέρνει ο διάβολος για να αναστατώσει τον λαό και να τον απομακρύνει από την Αλήθεια. Γι’ αυτό έχουμε τις Οικουμενικές Συνόδους και τα συγγράμματα των Πατέρων, για να μας διδάσκουν ποιος είναι ο σωστός δρόμος προς την Αλήθεια και ποιος ο λάθος. Και όταν παρουσιάζονταν επικίνδυνα λάθη, αιρέσεις, η Εκκλησία τις καταδίκαζε. Και όσοι προσκολλούνταν σ’ αυτές ενάντια στην Εκκλησία αναθεματίζονταν και εξέρχονταν από την Εκκλησία. Έτσι, πολύ νωρίς υπήρχαν σέκτες· αιρέσεις που αποκόπηκαν από την Εκκλησία· αλλά η ίδια η Εκκλησία ήταν το κύριο σώμα που παρέμεινε, παρόλο που μερικές φορές μειώθηκε σε πολύ μικρούς αριθμούς λόγω αιρέσεων. Πάντοτε επανερχόταν· και κατά τον πρώτο αιώνα χιλίων ετών ήταν η κυρίαρχη πίστη των λαών από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έως τη Βρετανία, και ανατολικότερα, όχι τόσο ισχυρά εκεί. Στην Ανατολή οι λαοί ήταν πιο εκλεπτυσμένοι, πιο φιλοσοφημένοι· είχαν τις δικές τους πεποιθήσεις· ήταν πολύ δυσκολότερο να φτάσεις σε αυτούς. Οι απλούστεροι λαοί δεχόντουσαν πιο εύκολα.

Και τότε συνέβη ένα πολύ σημαντικό γεγονός που καθορίζει την ιστορία των επόμενων χιλίων ετών· ένα γεγονός που έδωσε μια νέα κατεύθυνση. Για να το κατανοήσουμε, πρέπει να δούμε τη σημερινή μας κατάσταση.

Η Ορθοδοξία, από τη σκοπιά ενός αντικειμενικού παρατηρητή, φαίνεται σαν μία άποψη ανάμεσα σε πολλές· μια μειοψηφική άποψη, και μάλιστα πολύ αντίθετη προς το πνεύμα της εποχής. Γι’ αυτό άνθρωποι όπως ο Σμέμαν και άλλοι «σύγχρονοι» θεολόγοι προσπαθούν να την εκσυγχρονίσουν, να την εντάξουν στο κυρίαρχο ρεύμα, ώστε να μη γινόμαστε αντικείμενο χλευασμού. Η Ορθοδοξία, λένε, είναι κάτι παρωχημένο· δεν έχει νόημα μέσα στην πολυθρησκειακή πραγματικότητα· δεν είναι αξιόπιστη. Υπάρχουν πολλές άλλες πίστεις, που, επειδή είναι περισσότερο προσαρμοσμένες στην εποχή, φαίνονται πολύ πιο «λογικές» ή σύγχρονες. Ένας Ρωμαιοκαθολικός μπορεί πολύ πιο εύκολα να συνεννοηθεί με έναν σύγχρονο Λουθηρανό, έναν Βαπτιστή ή ακόμη και έναν Φονταμενταλιστή, παρά με έναν αληθινά Ορθόδοξο Χριστιανό. Διότι έχουν πολύ περισσότερα κοινά μεταξύ τους. Όπως παρατηρεί ο Καλόμοιρος[15], η Ορθοδοξία διαφοροποιείται από όλους αυτούς, διότι όλοι οι υπόλοιποι, ακόμη κι αν διαφωνούν μεταξύ τους, έχουν την ίδια νοοτροπία, την ίδια πνευματική διαμόρφωση: τη Δυτική νοοτροπία.

Η Δυτική νοοτροπία ήταν κάποτε Ορθόδοξη· και έτσι, όταν κοιτάζουμε την ιστορία της Δύσης των τελευταίων χιλίων ετών, φαίνεται να μην έχει σχεδόν καμία επαφή με την Ορθοδοξία. Αν δούμε τη δυτική τέχνη, από την αρχή ακόμη, βρίσκουμε υπολείμματα της αγιογραφικής τεχνοτροπίας — ιδίως στην Ιταλία. Αλλά πολύ γρήγορα αυτή χάνεται, και η δυτική τέχνη γίνεται κάτι εντελώς αυτόνομο. Και εμείς, ως Ορθόδοξοι, δεν έχουμε καμία πραγματική επαφή με αυτή· δύσκολα βλέπουμε οτιδήποτε κοινό. Ή η μουσική· εμείς οι Ορθόδοξοι γνωρίζουμε την εκκλησιαστική μας μουσική. Η Δύση ανέπτυξε μια μεγάλη παράδοση κοσμικής μουσικής, και κάποτε και θρησκευτικής, αλλά δεν είναι αυτό που εμείς θα ονομάζαμε «θρησκευτική μουσική».

Στην ιστορία της Δύσης βλέπουμε την άνοδο και την πτώση εθνών, βασιλείων, την εμφάνιση και τον θρίαμβο της μοναρχίας, την εμφάνιση της δημοκρατίας, ποικίλα πολιτικά συστήματα, τη μία σχολή φιλοσοφίας να διαδέχεται την άλλη. Και όλες αυτές οι εκδηλώσεις της ζωής του δυτικού ανθρώπου εδώ και μια χιλιετία φαίνεται να μην έχουν κανένα κοινό σημείο με την Ορθοδοξία. Και έτσι, πώς μπορούμε να κατανοήσουμε όλα αυτά από Ορθόδοξη σκοπιά; Τί βρίσκεται πίσω τους; Και εδώ εμφανίζεται το κρίσιμο γεγονός που συνέβη πριν από χίλια χρόνια, το γεγονός που καθορίζει την ιστορία της Δύσης μέχρι σήμερα: το Σχίσμα της Εκκλησίας της Ρώμης.

Πολλοί, όταν αναλύουν όσα συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο, πηγαίνουν πίσω μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού, μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση. Και πέρα από αυτό, μπορεί κανείς να πάει λίγο πιο πίσω, στην άνοδο της Επιστήμης, στην Αναγέννηση, στη Μεταρρύθμιση. Αυτό φαίνεται, με την πρώτη ματιά, ως η αρχή των νεότερων χρόνων. Κάποιοι που σκέφτονται πιο βαθιά πηγαίνουν ακόμη πιο πίσω· και βλέπουν ότι ακόμη και στα τέλη του Μεσαίωνα υπάρχουν ανομοιογένειες και παράξενες τάσεις που ήδη απομακρύνονταν από τη μεσαιωνική «καθολική σύνθεση», τη σχολαστική σύνθεση του 13ου αιώνα. Αλλά πρέπει να πάμε ακόμη πιο πίσω· διότι αν φτάσουμε ακόμη και στον 12ο ή 13ο αιώνα, βλέπουμε κάτι που είναι ήδη ξένο προς την Ορθοδοξία.

Οι σχολαστικοί φιλόσοφοι είναι πολύ διαφορετικοί από τους ορθόδοξους θεολόγους. Ακόμα και η τέχνη του καιρού εκείνου: ο Τζιόττο[16], για παράδειγμα, αν κοιτάξεις τα έργα του, που θεωρείται αρχέγονος, όσο πιο αρχέγονος γίνεται στη Δύση, θα δεις ότι οι αρχές πάνω στις οποίες ζωγραφίζει είναι εντελώς ξένες προς την Ορθοδοξία. Ζωγραφίζει πολλές εικόνες του Φραγκίσκου της Ασίζης, και εισάγει ένα στοιχείο δράματος, γραφικότητας, γλαφυρότητας, κάτι που, για έναν άνθρωπο εκπαιδευμένο με τα ιερά εικονικά πρότυπα, κάνει τον πίνακα να φαίνεται όχι σοβαρός, αλλά σαν λαϊκή τέχνη. Και όμως, ο Τζιόττο θεωρείται μεγάλος καλλιτέχνης στη δυτική παράδοση, εκτιμημένος για την αρχέγονή του απλότητα και την εγγύτητά του στη βυζαντινή παράδοση. Αλλά ήδη αυτό το ανεκδοτολογικό, μη σοβαρό στοιχείο, τον καθιστά εντελώς ξένο προς την ορθόδοξη αγιογραφία.

Το ίδιο και με τους «δυτικούς αγίους»· είναι πολύ διαφορετικοί σε σχέση με τους Ορθόδοξους αγίους. Ήδη έχει παρεισφρήσει κάτι. Είναι πολύ ενδιαφέρον: ένας Καθολικός οικουμενιστής, ο Δομινικανός Υβ Κονγκάρ[17], έγραψε ένα βιβλίο το 1954 (το Εννιακόσια χρόνια μετά) για το Σχίσμα του 1054. Και είπε ότι είναι πραγματικά κρίμα που η Ορθόδοξη Εκκλησία αποσχίσθηκε τότε από τη Ρώμη — ή το αντίστροφο, όπως κι αν το πει — διότι…

(Στο σημείο αυτό το ηχητικό παρουσιάζει κενό («αλλαγή κασσέτας»). Από τα συμφραζόμενα προκύπτει ότι ο π. Σεραφείμ σχολίαζε την οπτική του Υβ Κονγκάρ (1904–1995), Γάλλου θεολόγου και εξέχοντος οικουμενιστή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο οποίος στο έργο του «Εννιακόσια χρόνια μετά» (1954) αντιμετωπίζει το Σχίσμα του 1054 κυρίως ως ιστορική “ατυχία” ή διοικητική παρεξήγηση.

Η προσέγγιση αυτή διαφέρει ουσιωδώς από τη θέση της Ορθόδοξης Παράδοσης, όπως την ανέλυε ο π. Σεραφείμ στα γραπτά και τις ομιλίες του: ότι η απομάκρυνση της Δύσης από την Ορθόδοξη καθολικότητα είχε ξεκινήσει πνευματικά και θεολογικά πολύ πριν από το 1054, με την επικράτηση του σχολαστικισμού, του ορθολογισμού και άλλων δυτικών ιδιοτυπιών, γεγονός που αντανακλάται και στους μεταγενέστερους «Δυτικούς Αγίους».

Η αμέσως επόμενη αναφορά του π. Σεραφείμ στον Ιβάν Κυριέγιεφσκι (1806–1856) (ο οποίος μελέτησε σε βάθος τη δυτική φιλοσοφία και κατέληξε ότι η Ορθοδοξία αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της παρακμής της δυτικής νοοτροπίας) υποδηλώνει ότι το χαμένο τμήμα πιθανότατα αφορούσε μια μάλλον σύντομη σύγκριση μεταξύ της επιφανειακής (κατά την οπτική του Κονγκάρ) ιστορικής ερμηνείας του Σχίσματος και της βαθύτερης, πνευματικής ερμηνείας που προσφέρει η πατερική Ορθόδοξη παράδοση).

…οι ιδέες του Κυριέγιεφσκι, ο οποίος ο ίδιος πέρασε μέσα από τη δυτική σοφία, την απέρριψε, βρήκε την Ορθοδοξία και επέστρεψε, όχι για να παραμείνει ορθόδοξος σε αντίθεση προς τον κόσμο χωρίς να τον κατανοεί, αλλά επειδή βρήκε μέσα στην Ορθοδοξία το κλειδί για να κατανοήσει την ιστορία της Δύσης και όσα συμβαίνουν σε αυτήν.

Μετάφραση από τα αγγλικά, υποσημειώσεις-επιμέλεια κειμένου
Γεώργιος Τρακάκης, Πάτρα, Επιστήμονας Υλικών Δρ. Επιστήμης και Τεχνολογίας Πολυμερών

----------

[15] Αλέξανδρος Καλομοίρος (1926–1998): Έλληνας ιατρός, αφιερώθηκε σε εκτενή μελέτη της πατερικής παράδοσης και απέκτησε ιδιαίτερη αναγνωρισιμότητα μέσα από τα κείμενά του, τα οποία τονίζουν τη διάκριση ανάμεσα στη ζωντανή ορθόδοξη πνευματικότητα και στις παραμορφώσεις της δυτικής χριστιανοσύνης.  Ο π. Σεραφείμ Ρόουζ εκτιμούσε αρχικά τα κείμενα του Καλομοίρου και συχνά τα παρέθετε θετικά, ιδιαίτερα όπου φωτίζουν τη διαφορά μεταξύ ορθόδοξης και δυτικής ανθρωπολογίας. Ωστόσο, αργότερα εμφανίστηκε μια σαφής θεολογική διάσταση, ιδίως σχετικά με την ερμηνεία του βιβλίου της Γενέσεως.

[16] Τζιόττο ντι Μποντόνε (Giotto di Bondone, περ. 1267–1337): Ιταλός ζωγράφος και αρχιτέκτονας, θεωρούμενος θεμελιωτής της δυτικής αναγεννησιακής τέχνης. Τα έργα του, όπως οι τοιχογραφίες στο παρεκκλήσι της Αρένα στην Πάντοβα, εισάγουν φυσιοκρατία, τρισδιάστατη απόδοση του χώρου, συναισθηματικότητα και αφηγηματικό ρεαλισμό — στοιχεία ξένα προς την παραδοσιακή βυζαντινή εικονογραφία.

[17] Υβ Κονγκάρ (Yves Congar, 1904–1995): Γάλλος Ρωμαιοκαθολικός θεολόγος του Τάγματος των Δομινικανών, από τις σημαντικότερες μορφές της καθολικής θεολογικής ανανέωσης του 20ού αιώνα. Θεωρείται πρωτοπόρος του οικουμενικού κινήματος και συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση των κειμένων της Β΄ Βατικανής Συνόδου.

Μέρος Α' και Μέρος Β' της Πρώτης διάλεξης του π. Σεραφείμ Ρόουζ "ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ".

Читайте также