Οικογένεια και παιδιά: μια Ορθόδοξη προσέγγιση στην γονική μέριμνα

Οικογενιακό περιβάλλον

Οι αξίες της οικογένειας του χθες έχουν μέσα τους μια απλότητα που σήμερα μοιάζει σχεδόν συγκινητική, γιατί θυμίζουν έναν κόσμο πιο αργό, πιο σταθερό, πιο κοντά στην ανθρώπινη επαφή, έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι είχαν λιγότερα πράγματα, αλλά πολλές φορές ένιωθαν πως έχουν περισσότερα.

Αν ρωτήσεις έναν παππού ή μια γιαγιά πώς μεγάλωσαν, θα σου μιλήσουν για σπίτια μικρά αλλά γεμάτα ζωή, για αυλές που μύριζαν χώμα και για βράδια που όλοι κάθονταν γύρω από ένα τραπέζι χωρίς τηλεόραση, χωρίς φωνές από κινητά, χωρίς τον χρόνο να κυνηγάει κανέναν. Θα σου πουν ότι η οικογένεια δεν ήταν μόνο γονείς και παιδιά, αλλά μια ολόκληρη γειτονιά, όλες οι πόρτες ήταν ανοιχτές και όλοι είχαν το δικαίωμα να πουν μια κουβέντα σε ένα παιδί, είτε ήταν έπαινος είτε παρατήρηση. Το παιδί άκουγε όχι επειδή φοβόταν, αλλά επειδή ήξερε πως οι μεγάλοι είχαν ζήσει, είχαν δουλέψει, είχαν περάσει δυσκολίες και είχαν κερδίσει τη θέση τους μέσα σεβασμό.

Στις αυλές έβλεπες παιδιά να παίζουν μέχρι να νυχτώσει, να μαλώνουν και να τα ξαναβρίσκουν χωρίς να χρειάζεται να παρέμβει η μάνα γιατί «πρέπει να μάθουν να τα βρίσκουν μεταξύ τους». Το παιχνίδι ήταν δάσκαλος από μόνο του, αν ήθελες να παίξεις μπάλα, έπρεπε πρώτα να τηρήσεις τους κανόνες της ομάδας, να μοιραστείς την μπάλα, να μη φύγεις από το παιχνίδι επειδή κάτι δεν σου άρεσε. Και αν γινόταν καμιά αλητεία, κανένα σπασμένο τζάμι, καμιά φασαρία στη γειτονιά, δεν υπήρχε κρυφτό. Το μάθαινε όλη η γειτονιά, και μέχρι να φτάσεις σπίτι είχε φτάσει ήδη και η είδηση.

Η «τιμωρία» συχνά δεν ήταν τιμωρία, αλλά μια απλή ανάθεση: «θα μαζέψεις τα ξύλα για τον χειμώνα», «θα πας στη γιαγιά τα ψώνια», «θα βοηθήσεις στο περιβόλι». Ήταν μια μορφή εκπαίδευσης που έλεγε στο παιδί ότι η συνέπεια έχει συνέπειες, αλλά χωρίς να το κάνει να νιώσει μικρότερο.

Κανείς δεν εξηγούσε πολύ, τα πράγματα ήταν δεδομένα, το πρωί σχολείο, μετά δουλειές, το απόγευμα παιχνίδι, το βράδυ φαΐ όλοι μαζί. Η μάνα μαγείρευε με το μυαλό στο πώς θα φτάσει το φαγητό για όλους, ο πατέρας γύριζε κουρασμένος αλλά καθόταν στο τραπέζι και ρωτούσε «τι κάνατε σήμερα;» όχι από υποχρέωση αλλά γιατί έτσι έδειχνε ενδιαφέρον. Τα παιδιά μάθαιναν την έννοια της συντροφικότητας από το ίδιο τους το σπίτι. Δεν υπήρχαν «ποιοτικός χρόνος» και τέτοιοι νεολογισμοί, υπήρχε ο χρόνος, απλά και ανθρώπινα. Το να κάθεται η οικογένεια μπροστά στη σόμπα τα χειμωνιάτικα βράδια και να ακούει τον παππού να λέει ιστορίες από τον πόλεμο ή από τα χωράφια, ήταν διαπαιδαγώγηση χωρίς να το καταλαβαίνει κανείς. Εκεί τα παιδιά μάθαιναν τι σημαίνει να στερείσαι, να δουλεύεις, να παλεύεις, να μην τα παρατάς. Ο σεβασμός δεν διδασκόταν ως έννοια, ήταν κάτι που έβλεπες μπροστά σου κάθε μέρα, όπως όταν ο μικρός σηκωνόταν να δώσει τη θέση του στον μεγαλύτερο, ή όταν η γιαγιά έμπαινε στην κουζίνα και όλοι ήξεραν πως αυτό που θα πει δεν σηκώνει συζήτηση.

Τα παιδιά του χθες μεγάλωναν νωρίτερα, όχι γιατί έπρεπε, αλλά γιατί έτσι ήταν η ζωή. Ένα παιδί 10 χρονών μπορούσε να πάει στο μπακάλικο μόνο του, να μετρήσει τα ρέστα, να κουβαλήσει τα πράγματα στο σπίτι. Στις γιορτές βοηθούσε στις προετοιμασίες, στα πανηγύρια μάθαινε πώς στήνεται ένα μεγάλο τραπέζι, πώς καλωσορίζεις έναν επισκέπτη. Αν κάποιο παιδί είχε κακή συμπεριφορά στο σχολείο, δεν υπήρχε συζήτηση για το «τι νιώθει». Θα το άκουγε από τον δάσκαλο, από τον πατέρα, από τη μάνα και, αν έμενε κάτι, θα το έλεγε και η γιαγιά. Όμως στο τέλος όλοι ήξεραν πως αυτό γινόταν από ενδιαφέρον. Δεν υπήρχαν πολλές προσδοκίες, ήθελαν τα παιδιά να γίνουν καλοί άνθρωποι, να έχουν μια δουλειά, να μη ντροπιάζουν το σπίτι και να σέβονται τους ανθρώπους. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.

Σήμερα, ο κόσμος έχει αλλάξει τόσο που πολλές φορές οι γονείς νιώθουν σαν να περπατούν σε καινούριους δρόμους χωρίς χάρτη. Τα παιδιά έχουν χιλιάδες ερεθίσματα, από οθόνες, από διαφημίσεις, από βίντεο, από πράγματα που ούτε προλαβαίνουν να χωνέψουν. Ένα παιδί μπορεί να μάθει μέσα σε ένα λεπτό τι κάνει κάποιος στην άλλη άκρη του κόσμου, αλλά δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί για δύο λεπτά να ακούσει τον πατέρα του. Ενώ παλιά η οικογενειακή ζωή καθοριζόταν από τη ρουτίνα, σήμερα καθορίζεται από το άγχος, «να προλάβουμε το φροντιστήριο», «να μη μείνει πίσω στο μάθημα», «να μην είναι το μόνο παιδί που δεν έχει αυτό το παιχνίδι», «να μην αισθανθεί ότι υστερεί». Οι γονείς σήμερα προσπαθούν να εξηγήσουν τα πάντα, γιατί δεν μπορεί να δει άλλη μία ώρα οθόνη, γιατί δεν είναι σωστό να απαντάει, γιατί πρέπει να λέει “ευχαριστώ”. Πολλές φορές το παιδί δεν καταλαβαίνει, όχι επειδή δεν θέλει, αλλά επειδή μεγαλώνει σε έναν κόσμο όπου όλα αλλάζουν πολύ γρήγορα.

Οι γονείς από την άλλη προσπαθούν να είναι πιο υποστηρικτικοί, να καταλάβουν τα συναισθήματα του παιδιού, να δώσουν χώρο για έκφραση. Κάτι που είναι καλό, αλλά φέρνει και σύγχυση, μέχρι ποιο σημείο είμαι υποστηρικτικός και από ποιο σημείο γίνομαι υπερπροστατευτικός; Παλιά ένα παιδί μάθαινε μόνο του να διαχειρίζεται την απογοήτευση, αν έχανε στο παιχνίδι, έχανε, δεν υπήρχε παρηγορητικό γλυκό, ούτε συζήτηση δύο ωρών για το “τι ένιωσε”. Σήμερα προσπαθούμε να μη στενοχωρηθεί, να μην αντιμετωπίσει δύσκολα συναισθήματα, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να χτίσει αντοχή. Και την ίδια στιγμή τα όρια συχνά γίνονται θολά, το παιδί έχει λόγο για το τι θα φάει, τι ώρα θα κοιμηθεί, ποιο πρόγραμμα θα δει, οι γονείς χάνουν την αυθεντία τους όχι επειδή δεν τους σέβονται τα παιδιά, αλλά επειδή φοβούνται μην παρεξηγηθούν οι ίδιοι. Μερικές φορές ένα παιδί σου λέει «μα έτσι κάνουν όλοι στο TikTok» και ο γονιός μένει να αναρωτιέται πώς μπορεί να ανταγωνιστεί έναν κόσμο ολόκληρο που χωράει μέσα σε ένα κινητό.

Αναγκαστικά λοιπόν η διαπαιδαγώγηση σήμερα βασίζεται περισσότερο στον διάλογο παρά στον κανόνα, οι γονείς πρέπει να εξηγήσουν, να συζητήσουν, να ακούσουν, να προσαρμοστούν. Αυτό δεν είναι κακό, απλώς είναι διαφορετικό. Το παιδί σήμερα έχει πιο πολύ αυτοπεποίθηση, περισσότερη ενημέρωση, αλλά έχει και περισσότερη ευαισθησία, άγχος, πίεση. Και ο γονιός πρέπει να είναι και πατέρας και μάνα και δάσκαλος και ψυχολόγος και προπονητής, όλα μαζί. Παρόλα αυτά, οι αξίες του χθες υπάρχουν ακόμα, απλώς χρειάζονται άλλον τρόπο για να περάσουν, η ευγένεια μέσα από το παράδειγμα, η εργατικότητα μέσα από τη συνέπεια, ο σεβασμός μέσα από τα όρια, η ενσυναίσθηση μέσα από την καθημερινή συμπεριφορά. Γιατί τα παιδιά δεν ακούνε μόνο αυτά που λέμε, βλέπουν αυτά που κάνουμε.

Στο τέλος, όταν βάζουμε δίπλα–δίπλα την οικογένεια του χθες και την οικογένεια του σήμερα, βλέπουμε μια μεγάλη διαφορά στους τρόπους αλλά όχι τόσο στον πυρήνα. Η οικογένεια του χθες δίδασκε με απλότητα, με σταθερότητα, με αυτονόητα όρια και με τη δύναμη του παραδείγματος. Η οικογένεια του σήμερα διδάσκει με συζήτηση, με ευελιξία, με περισσότερη συναισθηματική κατανόηση αλλά και με μεγαλύτερη προσπάθεια να κρατήσει ισορροπίες μέσα σε έναν χαοτικό κόσμο. Παλιά οι αξίες περνούσαν «μονοπάτι–μονοπάτι» μέσα από τη ζωή, σήμερα χρειάζεται να τις εξηγούμε. Παλιά τα παιδιά μάθαιναν μέσα από την κοινότητα, σήμερα μέσα από την πληροφορία. Παλιά το σπίτι ήταν σταθερή πυξίδα, σήμερα πρέπει να είναι καταφύγιο. Όμως και τότε και τώρα, οι γονείς θέλουν το ίδιο πράγμα, να μεγαλώσουν παιδιά που θα είναι καλοί άνθρωποι, που θα σέβονται τους άλλους, που θα ξέρουν να παλεύουν, να αγαπάνε και να στηρίζουν αυτούς που έχουν δίπλα τους.

Οι μέθοδοι αλλάζουν, ο κόσμος αλλάζει, αλλά η καρδιά της οικογένειας, η αγάπη, η φροντίδα, η ανάγκη να βλέπεις το παιδί σου να προχωράει, μένει ίδια, από το χθες μέχρι το σήμερα.

Η προσέγγιση αυτή, παρουσιάζει το μέγιστο πρόβλημα, σήμερα στην οικογένεια, στίς αρχές και στίς αξίες της. Στη συνέχεια θα δούμε, τι διδάσκει η Θεολογία Της Εκκλησίας μας, τι μας συμβουλεύουν οι Άγιοι πατέρες, πως μας μιλούν μέσω των λόγων τους και κυρίως, μας λένε πως ναι, υπάρχει λύση.

ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ 

Ο γονιός ως εικόνα του Θεού για το παιδί
Στην Ορθόδοξη παράδοση, ο γονιός θεωρείται η πρώτη εικόνα του Θεού που συναντά το παιδί. Όπως ο Θεός είναι Πατέρας γεμάτος αγάπη, έλεος και δικαιοσύνη, έτσι και ο γονιός καλείται να δείχνει

σταθερότητα,
καλοσύνη,
ελεήμονα διάθεση,
αλήθεια χωρίς σκληρότητα.

Οι πατέρες διδάσκουν:
“Όπως βλέπει το παιδί τον γονιό, έτσι αργότερα θα βλέπει τον Θεό.”

Η αγάπη είναι το θεμέλιο της παιδαγωγίας
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επαναλαμβάνει πως η αγάπη δεν είναι απλώς συναίσθημα, αλλά τρόπος ζωής.

Η αγάπη των γονέων πρέπει να έχει

υπομονή (να μη θυμώνουν εύκολα)
κατανόηση (να ακούνε το παιδί πραγματικά)
σταθερά όρια (η αγάπη δεν σημαίνει ασυδοσία)

«Όπου υπάρχει αγάπη, δεν χρειάζονται πολλές φωνές» — Χρυσόστομος.

Το παιδί μαθαίνει “όχι από τα λόγια, αλλά από τον τρόπο”

Στην πατερική διδασκαλία, το παράδειγμα του γονιού είναι η μεγαλύτερη διδασκαλία.

Αν οι γονείς,

μιλούν με σεβασμό,
δεν υψώνουν τον τόνο χωρίς λόγο,
προσεύχονται ταπεινά,
αναγνωρίζουν τα λάθη τους,
τότε το παιδί το μαθαίνει αυτό ως τρόπο ζωής.

Οι Άγιοι λένε
«Ο γονιός που ζητά συγγνώμη είναι πιο δυνατός στα μάτια του παιδιού».

Το σπίτι ως “μικρή Εκκλησία”
Σύμφωνα με τον Άγιο Νικόλαο Καβάσιλα, η οικογένεια μπορεί να γίνει μικρή κιβωτός ειρήνης και προσευχής.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά:

Ήρεμο, καθαρό κλίμα στο σπίτι
Λίγο καθημερινό λόγο περί Θεού (όχι κηρύγματα, αλλά φυσικές αναφορές)
Μικρή προσευχή πριν τον ύπνο ή το φαγητό
Καλλιέργεια ευγνωμοσύνης
Η οικογενειακή προσευχή ενώνει, ακόμη κι αν διαρκεί 20 δευτερόλεπτα.

 Η πειθαρχία να είναι καρπός αγάπης, όχι θυμού

Οι Άγιοι διδάσκουν ότι ο θυμός θολώνει την παιδαγωγία.

Όταν ο γονιός θυμώνει...

το παιδί αμύνεται,
δεν καταλαβαίνει το μήνυμα,
φοβάται αντί να διορθώνεται.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει:

«Μην παιδεύεις το παιδί όταν είσαι οργισμένος· δεν παιδαγωγείς, εκδικείσαι».

Η σωστή πειθαρχία πρέπει να είναι

καθαρή,
ήρεμη,
συνεπής,
γεμάτη αγάπη.

Η παρουσία του γονιού είναι πιο σημαντική από τα λόγια του
Ο γονιός λοιπόν, να βρίσκεται δίπλα στο παιδί

να το ακούει,
να το στηρίζει,
να συμμετέχει στη ζωή του.

Η απουσία δημιουργεί κενά που αργότερα γεμίζουν με λάθος τρόπους.

Η ευγένεια και ο σεβασμός μέσα στο σπίτι είναι πνευματική πράξη

Οι Άγιοι λένε πως πρώτα σέβεσαι τα παιδιά σου (όχι με την κοσμική έννοια της “υπακοής”, αλλά ως ανθρώπους του Θεού).πατέρες τονίζουν πως τα παιδιά δεν χρειάζονται “τέλειους” γονείς, χρειάζονται παρόντες γονείς.

Θεολογικά, όπως ο Θεός “είναι παρών” δίπλα στον άνθρωπο, έτσι και ο γονιός καλείται:

Αυτό σημαίνει

να τα ακούς χωρίς ειρωνεία,
να εξηγείς,
να μην τα μειώνεις μπροστά σε άλλους,
να δείχνεις κατανόηση για τις αδυναμίες της ηλικίας τους.

Ο σεβασμός μαθαίνεται από το σπίτι.

Η πνευματική καθοδήγηση από τον γονιό πρέπει να είναι ήπια

Οι Άγιοι προειδοποιούν για τα «βαριά θρησκευτικά φορτία».

Το παιδί χρειάζεται να βλέπει τον Θεό ως Αγάπη, όχι ως φόβο.

Επομένως, ο γονιός

δεν τρομοκρατεί με την πνευματικότητα,
δεν εκβιάζει («ο Θεός θα θυμώσει»),
αλλά δείχνει την πίστη ως πηγή χαράς.
Ο Θεός παρουσιάζεται ως φίλος, όχι τιμωρός.

Η συγχώρεση μέσα στο σπίτι είναι το μεγαλύτερο μάθημα

Η θεολογία λέει πως το σπίτι που έχει συγχωρητικότητα καλλιεργεί παιδιά ειρηνικά και ταπεινά.

Ο γονιός χρειάζεται

να συγχωρεί γρήγορα,
να μην κρατά μούτρα,
να μη θυμίζει λάθη του παρελθόντος,
να αποδέχεται την ατέλεια.
Έτσι διδάσκει στο παιδί πώς θα ζει με τους άλλους.

Ο γονιός πρέπει να καλλιεργεί ελπίδα και αισιοδοξία

Η Ορθοδοξία μιλά για ανάσταση, για προοπτική, για φωτεινό μέλλον.

Ο γονιός οφείλει

να μη δίνει μόνο αρνητικά μηνύματα,
να ενισχύει την αξία του παιδιού,
να διδάσκει ότι τα λάθη διορθώνονται,
να δείχνει ότι ο Θεός δεν εγκαταλείπει κανέναν.
Το παιδί πρέπει να νιώθει ότι έχει μέλλον, όχι ότι είναι “βάρος” ή “αποτυχία”.

Τελικά, η διαπαιδαγώγηση, μπορεί κάποιες φορές να μην χαρακτηρίζεται απο την ηλικία, αλλά να πρέπει να εφαρμόζεται και στούς γονείς, δεδομένου πως και οι γονείς παιδιά είναι. Μην ξεχνάμε και τα λόγια Του Κυρίου:

«Ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν».

Μας λέει λοιπόν, ότι για να μπει κάποιος στη Βασιλεία πρέπει να αλλάξει τρόπο ζωής και να αποκτήσει μέσα του την απλότητα και καθαρότητα των παιδιών.

Να εύχεσθε.

Читайте также