Άγιος Αρριανός - Από τον θρόνο του Αίματος στο Στεφάνι της Δόξας
Γράφει ο Πρωτοπρ. Γεωργίου Χριστοδούλου – εφημέριος Ι.Ν. Αγ. Σοφίας Νέου Ψυχικού.
Ιστορικό και Γεωγραφικό Πλαίσιο
Στην καρδιά της Αιγύπτου, εκεί όπου ο Νείλος κυλά αιώνια ποτίζοντας τη γη και την ιστορία, δεσπόζει η Αντινόη.
Μια πόλη χτισμένη το 130 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αδριανό, πάνω στα ερείπια της αρχαίας φαραωνικής πόλης Πίσα, η οποία έμελλε να γίνει η «Ιερή Πόλη των Μαρτύρων».
Η πόλη αυτή, που οι Αιγύπτιοι ονόμασαν «Ανσένα» από το Αντινόη, φέρει βαριά κληρονομιά, καθώς ευλογήθηκε από την διαμονή της Αγίας Οικογένειας — στην περιοχή όπου αναβλύζει η ονομαζόμενη «Πηγή της Νεφέλης»— αλλά και από την παρουσία μεγάλων ασκητών, όπως ο Μέγας Παΐσιος, ο Άγιος Ιωάννης ο Κολοβός και ο Μέγας Αθανάσιος.
Σε αυτό το σκηνικό, κατά τους σκοτεινούς χρόνους των διωγμών, ξετυλίγεται η τραγική και συνάμα λυτρωτική ιστορία του Αρριανού, του Ηγεμόνα της Θηβαΐδας.
Η Πρώιμη Ζωή και η Άνοδος στην Εξουσία – Η Καταγωγή και η Σχέση με τον Διοκλητιανό
Ο Αρριανός καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας. Πριν αναρριχηθεί στα ύπατα αξιώματα, υπηρέτησε ως θυρωρός στη βασιλική πύλη του αυτοκράτορα Νουμεριανού.
Η μοίρα του συνδέθηκε άρρηκτα με τον Διοκλητιανό (τότε γνωστό ως Αγρίππα ή Ντέκγλα/Διοκλής), ο οποίος υπηρετούσε ως ιπποκόμος και μουσικός στους βασιλικούς στάβλους .
Η αγιολογική παράδοση διασώζει μια ιδιαίτερη αφήγηση για την άνοδό τους. Ο Διοκλητιανός, δεξιοτέχνης στον αυλό, γοήτευσε τη θυγατέρα του βασιλιά Νουμεριανού.
Μέσω δωροδοκίας προς τον Αρριανό, ο οποίος έλεγχε την είσοδο, ο Διοκλητιανός κατάφερε να εισέλθει στο παλάτι.
Η συνωμοσία που ακολούθησε, στην οποία ενεπλάκη και ο Μαξιμιανός, οδήγησε στην ανατροπή της βασιλικής οικογένειας μετά την δολοφονία του Νουμεριανού και την ανακήρυξη του Διοκλητιανού ως αυτοκράτορα το 284 μ.Χ. .
Ως ανταμοιβή για τη σιωπή και τη συνεργασία του, ο Αρριανός διορίστηκε Κυβερνήτης της Αντινόης και ηγεμόνας της Θηβαϊδας, αποκτώντας απόλυτη εξουσία στην περιοχή της Άνω Αιγύπτου, με εντολή να πατάξει τον Χριστιανισμό.
Η Περίοδος του Μεγάλου Διωγμού - Ο Αρριανός ως Θηρίο - Η Σκληρότητα του Ηγεμόνα
Εγκατεστημένος στην Αντινόη, ο Αρριανός αρχικά συμπεριφέρθηκε με διπλωματία, παντρευόμενος τη Δαδιάννα, κόρη του προηγούμενου κυβερνήτη Ηρακλείμονα και αδελφή του Αγίου Κούλτα (Ακολούθου) του Ιατρού.
Ωστόσο, η έκδοση των διαταγμάτων του Διοκλητιανού το 303 μ.Χ. τον μετέτρεψε στον σκληρότερο διώκτη στην ιστορία της Εκκλησίας .
Ορκίστηκε να βασανίζει τους Χριστιανούς μέχρι «το αίμα τους να φτάσει στο γόνατο του αλόγου του», μια φρικτή υπόσχεση που εκπληρώθηκε κυριολεκτικά στις μεγάλες σφαγές που ακολούθησαν:
Η Σφαγή της Έσνα: Οδήγησε στο μαρτύριο περίπου 160.000 χριστιανούς, συμπεριλαμβανομένου του Επισκόπου Αμμωνίου τον οποίο βασάνισε παραδειγματικά .
Η Σφαγή του Αχμίμ: Επί τρεις ημέρες θανάτωσε 8.140 ανθρώπους. Το αίμα πλημμύρισε τους δρόμους σε τέτοιο βαθμό που το άλογό του γλίστρησε, εκπληρώνοντας την τρομερή του ρήση.
Το Οικογενειακό Δράμα και οι Μάρτυρες
Η μανία του δεν εξαίρεσε ούτε τον οίκο του. Η σύζυγός του, Δαδιάννα, διαμαρτυρόμενη για τη φυλάκιση του αδελφού της, Ακολούθου, εγκατέλειψε τον Αρριανό. Εκείνος την έστειλε να βασανιστεί στην Μπέχνεσα και τελικά την εκτέλεσε ο ίδιος στην Αντινόη, μαζί με τον αδελφό της.
Ιδιαίτερα συγκλονιστικό είναι το μαρτύριο του Αγίου Τιμοθέου και της συζύγου του Μαύρας, νεόνυμφων μόλις είκοσι ημερών.
Ο Αρριανός τύφλωσε τον Τιμόθεο τοποθετώντας πυρωμένα σίδερα στα μάτια του ενώ προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την Αγία Μαύρα για να τον μεταπείσει.
Αντί αυτού, η Αγία Μαύρα ομολόγησε και αυτή τον Χριστό. Ο ηγεμόνας τους σταύρωσε αντικριστά, αφήνοντάς τους να αργοπεθαίνουν για εννέα ημέρες, έως ότου παρέδωσαν το πνεύμα τους ύστερα από πολλά και φρικτά μαρτύρια.
Η Θεϊκή Μεταστροφή - Το Θαύμα του Βέλους
Η λύτρωση για τον Αρριανό ήρθε μέσα από το αίμα των θυμάτων του. Το σημείο καμπής ήταν το μαρτύριο του μουσικού του Φιλήμονα και του Απολλώνιου του διακόνου ή κατά τον συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου, αναγνώστη.
Ο Απολλώνιος, που δείλιασε μπροστά στα βασανιστήρια, ζήτησε από τον ειδωλολάτρη αυλητή Φιλήμονα να φορέσει τα ρούχα του και να προσφέρει θυσία αντί γι' αυτόν δίδοντάς του και τέσσερα φλουριά.
Ωστόσο, μόλις ο Φιλήμων ενδύθηκε το ράσο, φωτίστηκε από τη Θεία Χάρη και ομολόγησε δημόσια την πίστη του.
Όταν όμως ο ηγεμόνας διέταξε να έλθει ο Φιλήμονας να παίξει το σουραύλι του, ώστε με την γλυκύτητα της μελωδίας εκείνου να παρακινηθεί αυτός που ομολογεί τον Χριστό με την μορφή του Απολλώνιου, να προτιμήσει τα του κόσμου και να αρνηθεί τον Χριστό, και να θυσιάσει στα είδωλα· ακούοντας ο Φιλήμων, φανέρωσε, ότι αυτός είναι ο Φιλήμων που ζητείται, ο οποίος μεταμφιέσθηκε στην μορφή του Απολλώνιου.
Οι Έλληνες όμως τον παρακινούσαν να αρνηθεί τον Χριστό. Αλλ’ ο γενναίος Φιλήμων δεν πείσθηκε. Τότε ο ηγεμόνας τον ονείδισε λέγοντας, ότι άδικα κοπιάζει ονομάζοντας τον εαυτό του Χριστιανό, αν προηγουμένως δεν βαπτισθεί.
Διότι του έλεγε, απαγορεύεται να συναριθμείται με τους Χριστιανούς εκείνος, που δεν έχει λάβει το Βάπτισμα. Επειδή, έτσι ονειδίστηκε ο Φιλήμων, γι’ αυτό προσευχήθηκε, και έπεσε βροχή μόνο επάνω σ’ αυτόν, με αποτέλεσμα να εκπλαγούν όλοι οι παρευρισκόμενοι· ο δε Άγιος Φιλήμων πληροφορήθηκε, ότι η βροχή εκείνη έγινε Βάπτισμα σ’ αυτόν από τον Θεό, επειδή κανένας Χριστιανός δεν τολμούσε να τον βαπτίσει από τον φόβο του ηγεμόνα.
Στην συνέχεια προσευχήθηκε ο Άγιος και για να εξαφανισθούν τα σουραύλια του, τα οποία έδωσε στον Απολλώνιο, όταν δέχθηκε από αυτόν τα φλουριά, όπως είπαμε παραπάνω. Τότε φωτιά, που ήλθε από τους ουρανούς, τα κατέκαυσε στα χέρια του Απολλώνιου.
Επειδή όμως ο θείος Απολλώνιος έγινε αιτία να πιστέψει ο Φιλήμων στον Χριστό, γι’ αυτό οδηγήθηκε μπροστά στον ηγεμόνα και ανακήρυξε την πίστη στον Χριστό. Τότε κόβουν τα νεύρα των ποδιών του και τον σέρνουν σ’ όλη την πόλη.
Εξοργισμένος ο Αρριανός διέταξε να τοξεύσουν τον Φιλήμονα. Τότε συνέβη το παράδοξο: τα βέλη εξοστρακίστηκαν και ένα από αυτά καρφώθηκε στο μάτι του Αρριανού, τυφλώνοντάς τον.
Ο Φιλήμων, πριν μαρτυρήσει, προφήτευσε ότι ο ηγεμόνας θα θεραπευόταν μόνο αν έβαζε στο μάτι του χώμα από τον τάφο του μετά το μαρτύριό τους.
Ο υπερήφανος ηγεμόνας(Αρριανός), τυφλός και απελπισμένος, μη μπορώντας να αντέξει τον πόνο, πήγε κρυφά τη νύχτα στον τάφο των μαρτύρων.
Έφτιαξε πηλό με το χώμα και το αίμα των μαρτύρων, το έβαλε στο μάτι του και αμέσως ανέβλεψε . Το σωματικό φως έφερε και το πνευματικό: ο Αρριανός πίστεψε στον Χριστό.
Πώς γίνεται ένας Θεός τον οποίο πολεμώ με όλη τη δύναμη της ψυχής μου να μου κάνει αυτό το καλό.
Η Ομολογία και η Επιστημονική Ανάλυση του Μαρτυρίου
Το πλήγμα στον Διοκλητιανό και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Η μεταστροφή του Αρριανού συγκλόνισε την αυτοκρατορία. Απελευθέρωσε τους Χριστιανούς και παρουσιάστηκε στον Διοκλητιανό στην Αλεξάνδρεια.
Ο αυτοκράτορας, αδυνατώντας να πιστέψει ότι το «δεξί του χέρι» έγινε Χριστιανός, προσπάθησε αρχικά να τον μεταπείσει και στη συνέχεια διέταξε να τον θάψουν ζωντανό σε ένα χάσμα (λάκκο), καλυμμένο με πέτρες.
Στη συνέχεια διέταξε τους στρατιώτες του να χορεύουν πάνω από το σημείο εκείνο φωνάζοντας ότι αν μπορεί ας έλθει τώρα ο Θεός του Αρριανού κι ας τον βγάλει έξω.
Θαυματουργικά, άγγελος Κυρίου μετέφερε τον Αρριανό μέσα στον κοιτώνα του παλατίου του Διοκλητιανού, αφήνοντας τον τύραννο αυτοκράτορα έντρομο.
Το θαύμα αυτό οδήγησε στην πίστη τους τέσσερις σωματοφύλακες του βασιλιά, τους λεγόμενους Προτεκτοράτους (Protectores) .
Οι Τέσσερις Προστάτες και η Παλαιογραφική Μαρτυρία
Η επιστημονική έρευνα στα παλίμψηστα του Σινά (Manuscript Sinai, Arabic NF 66) φέρνει στο φως μοναδικές λεπτομέρειες για τους τέσσερις Προτέκτορες που μαρτύρησαν μαζί με τον Αρριανό.
Το αραμαϊκό παλίμψηστο διασώζει το όνομα του Θεότυχου ως του επικεφαλής των Προτεκτοράτων που συνομίλησε με παρρησία στον βασιλιά .
Στο διάλογο που διασώζεται στο παλίμψηστο, οι Προστάτες δηλώνουν: «Δεν είναι μάγος [ο Αρριανός]· είναι άνθρωπος που φοβάται τον Θεό... Όποιος εμπιστεύεται τον Θεό, κι αν πεθάνει, θα αναστηθεί».
Η Τελείωση και η Επιστροφή
Τελικά, ο Διοκλητιανός διέταξε να τοποθετηθούν ο Αρριανός και οι τέσσερις Προτέκτορες σε σάκους με άμμο και να ριχθούν στη θάλασσα της Αλεξάνδρειας.
Εκεί, επέτρεψε ο Θεός να ανέβουν οι ψυχές τους στην Ουράνια Βασιλεία (+305μ.Χ).
Ο Άγιος Αρριανός είχε προφητεύσει ότι το σώμα του θα επέστρεφε στην Αντινόη. Πράγματι, δελφίνια παρέλαβαν τους σάκους με τα ιερά λείψανα και τα μετέφεραν στην ακτή όπου οι χριστιανοί κατά την προτροπή του Αγίου Αρριανού περίμεναν για να δουν κάτι θαυμαστό.
Οι πιστοί έκθαμβοι παρέλαβαν το τίμιο σώμα του, το τοποθέτησαν σε πλοίο στο Δέλτα του Νείλου και κατά θεία παρέμβαση ο Άγιος Αρριανός εμφανίστηκε στους χριστιανούς της Αντινόης κι εκείνοι τον περίμεναν με αναμμένες λαμπάδες στο λιμάνι της Αντινόης όπου και σταμάτησε μόνο του το πλοίο.
Οι χριστιανοί παρέλαβαν πανηγυρικά το σκήνωμά του και το ενταφίασαν με τιμές δίπλα στους μάρτυρες Φιλήμονα και Απολλώνιο, ενώνοντας για πάντα τον θύτη που έγινε μάρτυρας με τα θύματά του.
Αρχαιολογική Τεκμηρίωση
Η σύγχρονη επιτόπια έρευνα στην Αντινόη έχει φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα που επιβεβαιώνουν την αγιολογική παράδοση.
Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την εκκλησία και τον τάφο όπου βρέθηκαν τα λείψανα του Αγίου Αρριανού, Απολλωνίου και Φιλήμονος αλλά και των Ακολούθου, της Δαδιάννας και πλήθους (χιλιάδων) άλλων μαρτύρων, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι άφθαρτα, ευωδιάζοντα και μυροβλύζοντα.
Η μνήμη του Αγίου Αρριανού τιμάται στις 14 του μηνός Δεκεμβρίου στην Ορθόδοξη Εκκλησία, υπενθυμίζοντας σε όλους την φιλανθρωπία του Θεού και ότι η Θεία Χάρη μπορεί να μεταμορφώσει ακόμη και τον σκληρότερο διώκτη της ιστορίας σε φωτοφόρο μάρτυρα.
Πηγές:
^1 Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Χριστοδούλου, Επιτόπια έρευνα στην Αντινόη και αρχειακή καταγραφή (Dayr Abu Hennis/Μονή(πόλη) Αγίου Ιωάννου του Κολοβού).
^2 Christa Müller-Kessler, «The Martyrdom of Arianos and the Four Protectores in an Unpublished Christian Palestinian Aramaic Palimpsest, St Catherine Monastery (Sinai, Arabic NF 66)», Collectanea Christiana Orientalia 14 (2017), σσ. 115-125.
^3 Patrologia Graeca (PG), τόμ. 116, «Μαρτύριο του Αγίου Θύρσου, Λευκίου, Καλλινίκου, Φιλήμονος, Απολλωνίου και των συν αυτοίς» (BHG 1514), εκδ. J.-P. Migne, Paris 1864, στ. 537-560.
^4 Acta Sanctorum, Martii, τόμ. I, «De SS. Thyrso, Leucio, Callinico M., Philemone, Apollonio, Arriano, etc.», Antwerp 1668, σσ. 751-756 (BHL 6803) και σσ. 895-899.
^5 Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά, Χειρόγραφο Arabic NF 66 (φφ. 3(I)r-v, 3(II)r-v).
^6 British Library, MS Add. 17.204 (περ. 5ου αι.) και Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. sir. 160 & 161.
^7 Francesco Rossi, «Un nuovo codice copto del Museo Egizio di Torino», Atti della R. Accademia dei Lincei, Ser. 5, Vol. 1 (Roma 1893).
^8 Papyri: No. 8729 CG (1ος αι.), No. 12148 (IFAO), No. 10083 CG (6ος αι.) .
^9 Μαυρίκιος Διάκονος, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, μεταφρασθείς υπό Νικοδήμου Αγιορείτου, Τόμος Α΄ (Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος), Εν Βενετία 1819.
Προηγουμένως η ΕΟΔ έγραψε για τη βασίλισσα των αρετών.
