Το Δημογραφικό πρόβλημα. Η Ελλάδα γερνάει, υπάρχει λύση?
Πώς η υπογεννητικότητα και η γήρανση μεταμορφώνουν την Ελλάδα των επόμενων δεκαετιών
Το Δημογραφικό Ζήτημα της Ελλάδας, μια συζήτηση ψυχής
Ξέρεις, αγαπητέ αναγνώστη, καμιά φορά σκέφτομαι πως η Ελλάδα μας γερνά όχι μόνο στα σώματα, αλλά και στις ψυχές. Όλοι μιλούν για το “δημογραφικό πρόβλημα”, το βάζουν δίπλα στο “οικονομικό”, στο “μεταναστευτικό”, σαν μια ακόμα “κρίση”, όμως σπάνια το αγγίζουν στη ρίζα του. Κι αν κάτσουμε λίγο πιο βαθιά να το δούμε, θα καταλάβουμε πως το δημογραφικό δεν είναι απλώς αριθμοί, είναι καθρέφτης της πνευματικής μας κατάστασης.
Αν το πιάσουμε ιστορικά, η ανησυχία για τη μείωση των γεννήσεων στην Ελλάδα δεν είναι καινούργια. Ήδη από τη δεκαετία του ’80, οι πρώτες στατιστικές του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών και της ΕΛΣΤΑΤ (τότε ΕΣΥΕ) έδειχναν πτώση του δείκτη γονιμότητας κάτω από το 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, εκεί όπου βρίσκεται το όριο αντικατάστασης του πληθυσμού. Μέχρι τότε, μετά τον πόλεμο, η Ελλάδα είχε γνωρίσει ένα “baby boom” όπως και πολλές χώρες της Δύσης. Στις δεκαετίες ’50 και ’60, η μέση Ελληνική οικογένεια είχε 3 ή και 4 παιδιά. Τα χωριά έσφυζαν, οι αυλές είχαν παιδικές φωνές, κι ο κόσμος έλεγε “όσα δώσει ο Θεός”.
Αλλά κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’70, με τη μαζική αστικοποίηση, τη μετάβαση από την αγροτική στην αστική οικονομία, τη ραγδαία αύξηση του μορφωτικού επιπέδου (ιδίως των γυναικών) και την είσοδο του καταναλωτισμού, η νοοτροπία άλλαξε. Το παιδί έπαψε να είναι “ευλογία”, έγινε “ευθύνη”. Η οικογένεια έπαψε να είναι κοινότητα, έγινε “προσωπικό πρότζεκτ”.
Από το 1981, ο δείκτης γονιμότητας πέφτει σταθερά. Το 2023, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, έφτασε στο 1,3 παιδιά ανά γυναίκα, δείκτης από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη. Ο πληθυσμός της Ελλάδας, που στην απογραφή του 2011 ήταν 10,8 εκατομμύρια, στην απογραφή του 2021 κατρακύλησε στα 10,4, και σύμφωνα με προβλέψεις του ΟΗΕ (World Population Prospects 2022), το 2050 θα είναι γύρω στα 8,7 εκατομμύρια. Κι αν συνεχιστεί έτσι, στο τέλος του αιώνα μπορεί να πέσουμε στα 7.
Η πραγματικότητα είναι όμως σκληρή. Από το 2011, οι θάνατοι υπερβαίνουν σταθερά τις γεννήσεις. Το 2023, γεννήθηκαν περίπου 75.000 παιδιά και πέθαναν πάνω από 140.000 άνθρωποι. Κάθε χρόνο, δηλαδή, “χάνεται” μια μεσαία Ελληνική πόλη. Κι αυτό δεν το βλέπουμε στα νούμερα μόνο, το βλέπουμε στα σχολεία που κλείνουν, στα χωριά που αδειάζουν, στα γηροκομεία που γεμίζουν.
Κι εδώ αρχίζει η κουβέντα μας, φίλε μου. Γιατί να μην κάνουμε παιδιά; Είναι μόνο το οικονομικό; Σίγουρα, η κρίση του 2010-2020 χτύπησε βαριά τις νέες οικογένειες, ανεργία, επισφάλεια, μετανάστευση. Πάνω από 500.000 νέοι έφυγαν στο εξωτερικό εκείνη τη δεκαετία, το λεγόμενο “brain drain”. Πολλοί απ’ αυτούς δεν γύρισαν ποτέ. Αλλά αν ήταν μόνο το χρήμα, δεν θα βλέπαμε αντίστοιχα ποσοστά και σε πιο εύπορες χώρες. Η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία έχουν παρόμοιο δείκτη γονιμότητας. Άρα κάτι άλλο βαθύτερο συμβαίνει.
Ο δημογράφος Ηλίας Νικολακόπουλος το είχε πει εύστοχα σε μια συνέντευξη το 2018: “Το δημογραφικό δεν είναι μόνο δημογραφικό. Είναι κρίση πολιτισμού.” Κι εδώ αρχίζει η θεολογική διάσταση να διαφαίνεται. Γιατί, αν το σκεφτούμε, το να γεννάς είναι πράξη πίστης, πίστης στο μέλλον, στην αγάπη, στη ζωή. Όταν πάψει ο άνθρωπος να πιστεύει ότι ο κόσμος έχει νόημα, σταματά να φέρνει παιδιά στον κόσμο.
Η Εκκλησία το είχε δει αυτό πολύ νωρίτερα. Ο Άγιος Πορφύριος έλεγε: “Όταν οι άνθρωποι αγαπούν πραγματικά τον Θεό και μεταξύ τους, τότε γεννούν. Όχι από υποχρέωση, αλλά από πληρότητα.” Σήμερα, μοιάζει σαν να έχουμε χάσει αυτήν την πληρότητα. Δεν είναι ότι δεν μπορούμε, είναι ότι δεν θέλουμε αρκετά. Η αμφισβήτηση του ίδιου του νοήματος της ζωής μετατρέπει τη γέννηση σε “ρίσκο”, όχι σε δώρο.
Και αν το πάμε λίγο πιο πίσω, στην Ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του ’50, θα δούμε μια κοινωνία φτωχή, αλλά με πίστη. Ούτε ασφάλειες, ούτε εισοδήματα, ούτε “μέλλον” με τη σύγχρονη έννοια. Κι όμως, οι οικογένειες μεγάλωναν παιδιά με κόπο και χαρά. Κάπου μετά τη Μεταπολίτευση, όμως, ήρθε η “ανάπτυξη” και μαζί της, μια αλλαγή προτεραιοτήτων. Από την “προκοπή” περάσαμε στην “ευκολία”. Από το “όσα δώσει ο Θεός”, στο “να ζήσουμε κι εμείς τη ζωή μας πρώτα”.
Ο πατήρ Βασίλειος Θερμός, ψυχίατρος και ιερέας, είχε γράψει πως “η υπογεννητικότητα είναι σύμπτωμα της απώλειας εμπιστοσύνης στη ζωή και η εμπιστοσύνη στη ζωή είναι πνευματικό γεγονός.” Αυτό είναι συγκλονιστικό, αν το σκεφτείς. Γιατί ο άνθρωπος που δεν εμπιστεύεται πια τη ζωή, δεν μπορεί να εμπιστευθεί ούτε τον Θεό κι έτσι το πρόβλημα γίνεται υπαρξιακό.
Η σύγχρονη Ελλάδα, λοιπόν, δεν “γερνάει” μόνο επειδή πέφτει ο δείκτης γεννήσεων. Γερνάει γιατί ζει μέσα σε έναν πολιτισμό που φοβάται τον πόνο, απορρίπτει τη θυσία και θεωρεί την οικογένεια εμπόδιο στην “αυτοπραγμάτωση”. Και μέσα σ’ αυτόν τον φόβο, το παιδί γίνεται ένα “project” που “αν δεν βγει”, δεν τρέχει τίποτα. Ο Θεός όμως δεν λείπει από τη ζωή μας επειδή “δεν έχουμε χρόνο” γι’ Αυτόν, λείπει γιατί πάψαμε να Τον βλέπουμε μέσα στη ζωή.
Κάπου εδώ θα θυμηθώ μια φράση του γέροντα Παϊσίου: “Όταν ο άνθρωπος δεν έχει Θεό, δεν μπορεί να κάνει ούτε οικογένεια, ούτε κοινωνία. Γιατί ο Θεός είναι η αγάπη που κρατά τα πάντα.” Αν το δημογραφικό είναι καθρέφτης, αυτόν τον καθρέφτη κοιτάμε σήμερα. Κι αυτός ο καθρέφτης δεν δείχνει μόνο λιγότερα παιδιά, δείχνει λιγότερη ελπίδα,αγαπητέ αναγνώστη.
Κι όμως, υπάρχει και μια αχτίδα. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αρχίσει να δημιουργούνται πρωτοβουλίες, όπως το “Hope Genesis”, που βοηθά γυναίκες στην περιφέρεια να γεννήσουν, ή το “Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό” που προσπαθεί να στηρίξει την οικογένεια με επιδόματα και υποδομές. Όμως όλα αυτά, όσο αναγκαία κι αν είναι, δεν φτάνουν από μόνα τους. Γιατί το δημογραφικό δεν θα λυθεί με “πολιτική”, αν δεν ξαναβρούμε το νόημα του να γεννάς.
Η πραγματική γέννα αρχίζει στην καρδιά, εκεί που ο άνθρωπος αποφασίζει να εμπιστευθεί ξανά τη ζωή, να αγαπήσει πέρα από τον φόβο. Εκεί, ίσως, αρχίζει και η θεραπεία αυτού του λαού.
Ξέρεις, αγαπητέ αναγνώστη, όσο περισσότερο μιλάμε για το δημογραφικό, τόσο πιο πολύ καταλαβαίνω πως δεν είναι απλώς θέμα “αν κάνουμε παιδιά ή όχι”. Είναι βαθιά πνευματικό. Γιατί πίσω από κάθε απόφαση να φέρεις μια ζωή στον κόσμο, κρύβεται μια πράξη πίστης. Πίστη λοιπόν, σημαίνει να εμπιστευθείς τον Θεό σε κάτι που δεν ελέγχεις.
Κι εδώ αρχίζει η μεγάλη δυσκολία του σύγχρονου ανθρώπου, φοβόμαστε το ανεξέλεγκτο. Θέλουμε τα πάντα υπό έλεγχο, οικονομικά, υγειονομικά, ψυχολογικά. Το παιδί όμως δεν είναι “προϊόν”, είναι μυστήριο και τα μυστήρια δεν τα διαχειρίζεσαι, τα αποδέχεσαι.
Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης έλεγε ότι η αμαρτία δεν είναι απλώς “παραβίαση νόμου”, αλλά αδυναμία κοινωνίας με τον Θεό. Όταν ο άνθρωπος κλείνεται στον εαυτό του, χάνει τη δυνατότητα να κοινωνήσει ζωής και άρα να μεταδώσει ζωή. Το βλέπεις αυτό παντού γύρω μας, οι άνθρωποι κουρασμένοι, επιτυχημένοι ίσως, αλλά μόνοι. Σχέσεις επιφανειακές, φόβος για δέσμευση, προτεραιότητα στην “αυτονομία” και στο τέλος, σιωπή.
Δεν είναι τυχαίο ότι η εποχή που γέννησε την απόλυτη ατομικότητα, γέννησε και την απόλυτη υπογεννητικότητα. Η Ορθόδοξη θεολογία, όμως, βλέπει αλλιώς τη ζωή. Ο άνθρωπος δεν είναι μονάδα, είναι πρόσωπο, δηλαδή ύπαρξη σε σχέση. Ο Θεός είναι Τριάδα, σχέση αγάπης, και ο άνθρωπος, ως εικόνα Του, ζει αληθινά μόνο όταν σχετίζεται. Από αυτήν τη θεώρηση προκύπτει και η ιερότητα της οικογένειας, είναι το μικρό “μυστήριο της Εκκλησίας”.
Ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε οικογένεια, όχι τυχαία. Η Θεοτόκος είπε “γένοιτό μοι”, μια πράξη ελευθερίας και εμπιστοσύνης. Ο Θεός δεν επιβάλλεται ποτέ στη δημιουργία, περιμένει το “ναι” της Μαρίας για να γίνει άνθρωπος. Και μέσα σε εκείνο το “ναι” κρύβεται όλη η ανθρωπότητα και όλη η θεολογία της γέννας. Όταν σήμερα μια γυναίκα λέει “φοβάμαι να γεννήσω”, πίσω από αυτό υπάρχει κάτι πολύ πιο βαθύ, έχει χαθεί η πίστη πως η ζωή είναι δώρο Θεού, όχι βάρος.
Θυμάμαι ένα απόσπασμα του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς: “Κάθε παιδί που γεννιέται είναι νέα απόδειξη ότι ο Θεός δεν κουράστηκε από τον άνθρωπο.” Είναι συγκλονιστικό, έτσι; Αν το δούμε έτσι, κάθε γέννηση είναι μια “ανάσταση” μέσα στον κόσμο. Και το αντίθετο, κάθε άρνηση της ζωής, κάθε φόβος απέναντί της, είναι μια μικρή “απιστία”.
Η Ελλάδα του σήμερα ζει μέσα σε έναν πολιτισμό θορύβου, αλλά χωρίς φωνή. Οι άνθρωποι μιλούν για “ποιότητα ζωής”, αλλά ξεχνούν τη ζωή της ποιότητας. Οι δείκτες του ΟΗΕ μετρούν γεννήσεις, αλλά δεν μπορούν να μετρήσουν την πίστη, την ελπίδα, την εμπιστοσύνη. Κι όμως, αυτά είναι που φέρνουν τα παιδιά και όχι τα επιδόματα.
Κάποτε, στο Άγιον Όρος, ρώτησαν έναν γέροντα:
“Γέροντα, γιατί οι άνθρωποι σήμερα δεν κάνουν παιδιά;”
Κι εκείνος χαμογέλασε και είπε:
“Γιατί δεν κάνουν προσευχή πρώτα. Αν προσευχηθούν, θα κάνουν.”
Ακούγεται απλοϊκό, αλλά δεν είναι. Ο άνθρωπος που προσεύχεται, ξαναβρίσκει το μέτρο του. Καταλαβαίνει πως τίποτα δεν είναι απόλυτα “δικό του”, ούτε η ζωή ούτε ο έλεγχος της. Τότε γεννά χωρίς φόβο.
Ας δούμε και λίγο πιο συγκεκριμένα τη θεολογική διάσταση της γονιμότητας.
Στην Αγία Γραφή, η γονιμότητα θεωρείται ευλογία Θεού. Από τη Γένεση ακόμα: “Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γην.” (Γεν. 1:28).
Όταν η Σάρα, η Ρεβέκκα ή η Ελισάβετ μένουν έγκυες “παρά φύσιν”, δεν πρόκειται μόνο για βιολογικό θαύμα, αλλά για σημείο ότι ο Θεός επεμβαίνει στην ιστορία και ανανεώνει τη ζωή.
Στην Καινή Διαθήκη, η γονιμότητα παίρνει άλλη διάσταση, γίνεται συμμετοχή στο έργο της Δημιουργίας. Ο άνθρωπος γίνεται “συνεργός” του Θεού. Ο Μέγας Βασίλειος το λέει καθαρά: “Ο Θεός έδωκε τοις ανθρώποις την δύναμιν του γεννάν, ίνα μετάσχωσι της δημιουργικής ενεργείας Αυτού.”
Δηλαδή, κάθε παιδί είναι συνέχεια της Δημιουργίας. Δεν είναι απλώς φυσικό γεγονός , είναι θεολογικό.
Κι όμως, σήμερα, βλέπεις τον άνθρωπο να αρνείται αυτήν τη θεία συνεργία. Η τεχνολογία, που θα μπορούσε να είναι ευλογία, καμιά φορά γίνεται υποκατάστατο Θεού. Μιλάμε για “αναπαραγωγικά δικαιώματα”, αλλά ξεχνούμε ότι η ζωή δεν είναι “δικαίωμα”, είναι δώρο. Όταν ο άνθρωπος αρχίζει να διαχειρίζεται τη ζωή σαν προϊόν, χάνει τη σχέση του με τον Δημιουργό. Και τότε η γέννα δεν είναι χαρά, είναι “πρόβλημα”.
Αν κοιτάξεις λίγο την πνευματική πλευρά του δημογραφικού, θα δεις πως συνδέεται με την κρίση νοήματος της εποχής.
Ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει: “Αν δεν υπάρχει Θεός, όλα επιτρέπονται.”
Και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε: “Αν δεν υπάρχει Θεός, τίποτα δεν έχει νόημα.”
Χωρίς Θεό, η ζωή γίνεται ένα βιολογικό τυχαίο και τότε γιατί να τη συνεχίσεις; Αν δεν υπάρχει αιωνιότητα, αν δεν υπάρχει υπέρβαση, τότε η γέννα δεν έχει λόγο.
Η Ορθόδοξη παράδοση μάς διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι προορισμένος για κοινωνία, για δημιουργία, για αγάπη. Όταν αυτά χάνονται, έρχεται η στειρότητα, πρώτα πνευματική, μετά σωματική.
Ο γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας το έλεγε πολύ δυνατά: “Η ψυχή που δεν αγαπά, δεν γεννά. Όπου λείπει η αγάπη, εκεί μπαίνει ο θάνατος.”
Κι αυτό ακριβώς βιώνουμε σήμερα σε κοινωνικό επίπεδο, έναν πολιτισμό του θανάτου που κρύβεται πίσω από τη λάμψη της ευμάρειας.
Αλλά, φίλε αναγνώστη, δεν είναι όλα σκοτεινά. Υπάρχουν ακόμη σπίθες ζωής παντού. Νέες οικογένειες που παλεύουν, ζευγάρια που κάνουν το βήμα της πίστης, μοναχοί που προσεύχονται για τον κόσμο, ιερείς που στηρίζουν νέους ανθρώπους. Κάθε φορά που γεννιέται ένα παιδί, είναι σαν να κερδίζει λίγο έδαφος η ελπίδα.
Η Εκκλησία μπορεί και οφείλει να έχει λόγο στο δημογραφικό, όχι ηθικολογικό, αλλά υπαρξιακό. Να θυμίσει στον άνθρωπο ότι η ζωή έχει αξία γιατί είναι δωρεά. Ότι η μητρότητα και η πατρότητα δεν είναι κοινωνικοί ρόλοι, αλλά μυστήρια αγάπης. Ότι ο Θεός δεν ζητά απόλυτους, ζητά πρόθυμους.
Αυτός ο λόγος είναι πιο δυνατός από κάθε νόμο και κάθε επίδομα.
Θα σου πω κάτι που μου είπε κάποτε ένας ιερέας:
“Το δημογραφικό θα λυθεί όταν οι άνθρωποι ξαναμάθουν να λένε ‘Δόξα τω Θεώ’ για τη ζωή, ακόμη κι όταν είναι δύσκολη.”
Αυτή είναι η ουσία. Δεν χρειάζεσαι τέλειες συνθήκες για να γεννήσεις…. χρειάζεσαι ελπίδα. Και η ελπίδα δεν είναι ψευδαίσθηση, είναι πίστη στην παρουσία του Θεού μέσα στον χρόνο.
Αν το σκεφτείς, όλη η ιστορία του Ελληνισμού είναι μια διαρκής ανάσταση. Περάσαμε πολέμους, σκλαβιές, φτώχεια, αλλά πάντα ξαναγεννηθήκαμε. Όχι γιατί ήμασταν πολλοί, αλλά γιατί είχαμε ψυχή. Το δημογραφικό δεν θα λυθεί με στατιστικές, αλλά με αναγέννηση ψυχών.
Όταν ο λαός θυμηθεί ποιος είναι, θα ξαναγεννήσει, όταν ξαναβρεί τη χαρά της πίστης, θα γεμίσουν πάλι τα σπίτια με φως και φωνές.
Ίσως τελικά, φίλε μου, το δημογραφικό να είναι η πιο ήσυχη αλλά και η πιο δυνατή κραυγή της εποχής: “Πού είναι ο Θεός σας;”
Και η απάντηση δεν θα ’ρθει με λόγια, αλλά με τη ζωή, με τη γυναίακα που θα πει “ναι”, με τον άνδρα που θα σταθεί όρθιος, με το παιδί που θα γεννηθεί και θα φέρει ξανά το χαμόγελο Του Θεού στη γη.
Ξέρεις, αγαπητέ αναγνώστη, όσο περισσότερο μιλάμε για το δημογραφικό, τόσο πιο πολύ καταλαβαίνω πως δεν είναι απλώς θέμα “αν κάνουμε παιδιά ή όχι”. Είναι βαθιά πνευματικό. Γιατί πίσω από κάθε απόφαση να φέρεις μια ζωή στον κόσμο, κρύβεται μια πράξη πίστης. Πίστη λοιπόν, σημαίνει να εμπιστευθείς τον Θεό σε κάτι που δεν ελέγχεις.
Κι εδώ αρχίζει η μεγάλη δυσκολία του σύγχρονου ανθρώπου, φοβόμαστε το ανεξέλεγκτο. Θέλουμε τα πάντα υπό έλεγχο, οικονομικά, υγειονομικά, ψυχολογικά. Το παιδί όμως δεν είναι “προϊόν”, είναι μυστήριο. Και τα μυστήρια δεν τα διαχειρίζεσαι, τα αποδέχεσαι.
Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης έλεγε ότι η αμαρτία δεν είναι απλώς “παραβίαση νόμου”, αλλά αδυναμία κοινωνίας με τον Θεό. Όταν ο άνθρωπος κλείνεται στον εαυτό του, χάνει τη δυνατότητα να κοινωνήσει ζωής και άρα να μεταδώσει ζωή. Το βλέπεις αυτό παντού γύρω μας, οι άνθρωποι κουρασμένοι, επιτυχημένοι ίσως, αλλά μόνοι. Σχέσεις επιφανειακές, φόβος για δέσμευση, προτεραιότητα στην “αυτονομία” και στο τέλος, σιωπή.
Δεν είναι τυχαίο ότι η εποχή που γέννησε την απόλυτη ατομικότητα, γέννησε και την απόλυτη υπογεννητικότητα. Η Ορθόδοξη θεολογία, όμως, βλέπει αλλιώς τη ζωή. Ο άνθρωπος δεν είναι μονάδα, είναι πρόσωπο, δηλαδή ύπαρξη σε σχέση. Ο Θεός είναι Τριάδα, σχέση αγάπης, και ο άνθρωπος, ως εικόνα Του, ζει αληθινά μόνο όταν σχετίζεται. Από αυτήν τη θεώρηση προκύπτει και η ιερότητα της οικογένειας, είναι το μικρό “μυστήριο της Εκκλησίας”.
Ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε οικογένεια, όχι τυχαία. Η Θεοτόκος είπε “γένοιτό μοι”, μια πράξη ελευθερίας και εμπιστοσύνης. Ο Θεός δεν επιβάλλεται ποτέ στη δημιουργία, περιμένει το “ναι” της Μαρίας για να γίνει άνθρωπος. Και μέσα σε εκείνο το “ναι” κρύβεται όλη η ανθρωπότητα και όλη η θεολογία της γέννας. Όταν σήμερα μια γυναίκα λέει “φοβάμαι να γεννήσω”, πίσω από αυτό υπάρχει κάτι πολύ πιο βαθύ, έχει χαθεί η πίστη πως η ζωή είναι δώρο Θεού, όχι βάρος.
Θυμάμαι ένα απόσπασμα του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς: “Κάθε παιδί που γεννιέται είναι νέα απόδειξη ότι ο Θεός δεν κουράστηκε από τον άνθρωπο.” Είναι συγκλονιστικό, έτσι; Αν το δούμε έτσι, κάθε γέννηση είναι μια “ανάσταση” μέσα στον κόσμο. Και το αντίθετο, κάθε άρνηση της ζωής, κάθε φόβος απέναντί της, είναι μια μικρή “απιστία”.
Η Ελλάδα του σήμερα ζει μέσα σε έναν πολιτισμό θορύβου, αλλά χωρίς φωνή. Οι άνθρωποι μιλούν για “ποιότητα ζωής”, αλλά ξεχνούν τη ζωή της ποιότητας. Οι δείκτες του ΟΗΕ μετρούν γεννήσεις, αλλά δεν μπορούν να μετρήσουν την πίστη, την ελπίδα, την εμπιστοσύνη. Κι όμως, αυτά είναι που φέρνουν τα παιδιά και όχι τα επιδόματα.
Κάποτε, στο Άγιον Όρος, ρώτησαν έναν γέροντα:
“Γέροντα, γιατί οι άνθρωποι σήμερα δεν κάνουν παιδιά;”
Κι εκείνος χαμογέλασε και είπε:
“Γιατί δεν κάνουν προσευχή πρώτα. Αν προσευχηθούν, θα κάνουν.”
Ακούγεται απλοϊκό, αλλά δεν είναι. Ο άνθρωπος που προσεύχεται, ξαναβρίσκει το μέτρο του. Καταλαβαίνει πως τίποτα δεν είναι απόλυτα “δικό του”, ούτε η ζωή ούτε ο έλεγχος της. Τότε γεννά χωρίς φόβο.
Ας δούμε και λίγο πιο συγκεκριμένα τη θεολογική διάσταση της γονιμότητας.
Στην Αγία Γραφή, η γονιμότητα θεωρείται ευλογία Θεού. Από τη Γένεση ακόμα: “Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γην.” (Γεν. 1:28).
Όταν η Σάρα, η Ρεβέκκα ή η Ελισάβετ μένουν έγκυες “παρά φύσιν”, δεν πρόκειται μόνο για βιολογικό θαύμα, αλλά για σημείο ότι ο Θεός επεμβαίνει στην ιστορία και ανανεώνει τη ζωή.
Στην Καινή Διαθήκη, η γονιμότητα παίρνει άλλη διάσταση, γίνεται συμμετοχή στο έργο της Δημιουργίας. Ο άνθρωπος γίνεται “συνεργός” του Θεού. Ο Μέγας Βασίλειος το λέει καθαρά: “Ο Θεός έδωκε τοις ανθρώποις την δύναμιν του γεννάν, ίνα μετάσχωσι της δημιουργικής ενεργείας Αυτού.”
Δηλαδή, κάθε παιδί είναι συνέχεια της Δημιουργίας. Δεν είναι απλώς φυσικό γεγονός , είναι θεολογικό.
Κι όμως, σήμερα, βλέπεις τον άνθρωπο να αρνείται αυτήν τη θεία συνεργία. Η τεχνολογία, που θα μπορούσε να είναι ευλογία, καμιά φορά γίνεται υποκατάστατο Θεού. Μιλάμε για “αναπαραγωγικά δικαιώματα”, αλλά ξεχνούμε ότι η ζωή δεν είναι “δικαίωμα”, είναι δώρο. Όταν ο άνθρωπος αρχίζει να διαχειρίζεται τη ζωή σαν προϊόν, χάνει τη σχέση του με τον Δημιουργό. Και τότε η γέννα δεν είναι χαρά, είναι “πρόβλημα”.
Αν κοιτάξεις λίγο την πνευματική πλευρά του δημογραφικού, θα δεις πως συνδέεται με την κρίση νοήματος της εποχής.
Ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει: “Αν δεν υπάρχει Θεός, όλα επιτρέπονται.”
Και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε: “Αν δεν υπάρχει Θεός, τίποτα δεν έχει νόημα.”
Χωρίς Θεό, η ζωή γίνεται ένα βιολογικό τυχαίο και τότε γιατί να τη συνεχίσεις; Αν δεν υπάρχει αιωνιότητα, αν δεν υπάρχει υπέρβαση, τότε η γέννα δεν έχει λόγο.
Η Ορθόδοξη παράδοση μάς διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι προορισμένος για κοινωνία, για δημιουργία, για αγάπη. Όταν αυτά χάνονται, έρχεται η στειρότητα, πρώτα πνευματική, μετά σωματική.
Ο γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας το έλεγε πολύ δυνατά: “Η ψυχή που δεν αγαπά, δεν γεννά. Όπου λείπει η αγάπη, εκεί μπαίνει ο θάνατος.”
Κι αυτό ακριβώς βιώνουμε σήμερα σε κοινωνικό επίπεδο, έναν πολιτισμό του θανάτου που κρύβεται πίσω από τη λάμψη της ευμάρειας.
Αλλά, φίλε αναγνώστη, δεν είναι όλα σκοτεινά. Υπάρχουν ακόμη σπίθες ζωής παντού. Νέες οικογένειες που παλεύουν, ζευγάρια που κάνουν το βήμα της πίστης, μοναχοί που προσεύχονται για τον κόσμο, ιερείς που στηρίζουν νέους ανθρώπους. Κάθε φορά που γεννιέται ένα παιδί, είναι σαν να κερδίζει λίγο έδαφος η ελπίδα.
Η Εκκλησία μπορεί —και οφείλει— να έχει λόγο στο δημογραφικό, όχι ηθικολογικό, αλλά υπαρξιακό. Να θυμίσει στον άνθρωπο ότι η ζωή έχει αξία γιατί είναι δωρεά. Ότι η μητρότητα και η πατρότητα δεν είναι κοινωνικοί ρόλοι, αλλά μυστήρια αγάπης. Ότι ο Θεός δεν ζητά απόλυτους, ζητά πρόθυμους.
Αυτός ο λόγος είναι πιο δυνατός από κάθε νόμο και κάθε επίδομα.
Θα σου πω κάτι που μου είπε κάποτε ένας ιερέας:
“Το δημογραφικό θα λυθεί όταν οι άνθρωποι ξαναμάθουν να λένε ‘Δόξα τω Θεώ’ για τη ζωή, ακόμη κι όταν είναι δύσκολη.”
Αυτή είναι η ουσία. Δεν χρειάζεσαι τέλειες συνθήκες για να γεννήσεις…. χρειάζεσαι ελπίδα. Και η ελπίδα δεν είναι ψευδαίσθηση, είναι πίστη στην παρουσία του Θεού μέσα στον χρόνο.
Αν το σκεφτείς, όλη η ιστορία του Ελληνισμού είναι μια διαρκής ανάσταση. Περάσαμε πολέμους, σκλαβιές, φτώχεια, αλλά πάντα ξαναγεννηθήκαμε. Όχι γιατί ήμασταν πολλοί, αλλά γιατί είχαμε ψυχή. Το δημογραφικό δεν θα λυθεί με στατιστικές, αλλά με αναγέννηση ψυχών.
Όταν ο λαός θυμηθεί ποιος είναι, θα ξαναγεννήσει, όταν ξαναβρεί τη χαρά της πίστης, θα γεμίσουν πάλι τα σπίτια με φως και φωνές.
Ίσως τελικά, φίλε μου, το δημογραφικό να είναι η πιο ήσυχη αλλά και η πιο δυνατή κραυγή της εποχής: “Πού είναι ο Θεός σας;”
Και η απάντηση δεν θα ’ρθει με λόγια, αλλά με τη ζωή, με τη μάνα που θα πει “ναι”, με τον πατέρα που θα σταθεί, με το παιδί που θα γεννηθεί και θα φέρει ξανά το χαμόγελο Του Θεού στη γη.
Κάπου εδώ, θα αφήσω μια "σημείωση" που χωράει δυο λέξεις μόνο
*Εκτρώσεις - φεμινισμός.
Απο εδώ θα ξεκινήσουμε το δεύτερο μέρος του άρθρου για το Δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας.
Να έχετε όλες και όλοι, ενα όμορφο Σαββατοκύριακο.
