Ε' Κυριακή των Νηστειών
Αρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου, Θεολόγου, Συγγραφέως
Η σημερινή Κυριακή, αγαπητοί μου αδελφοί, είναι η Ε΄ Κυριακή των Νηστειών, ημέρα κατά την οποία η αγία μας Εκκλησία προβάλλει και τιμά την μνήμη μιας μεγάλης ασκήτριας, που έζησε τον 6ον αιώνα, της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Η Εκκλησία μας τιμά και προβάλλει την οσία Μαρία την αγωνιστική αυτή περίοδο της αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής διότι υπήρξε πρότυπο ασκήσεως, αλλά και πρότυπο αληθινής μετανοίας. Όπως όλοι γνωρίζουμε, η οσία Μαρία, σύμφωνα με τον βιογράφο της, τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρόνιο, προτού να έρθει στην έρημο του Ιορδάνου, όπου ασκήτευσε επί 47 χρόνια, ζούσε ζωή ασωτείας, παραδομένη σε αλλεπάλληλες σαρκικές πτώσεις. Όμως κάποια στιγμή μετανόησε αληθινά. Και μετά από κάποιο θαυμαστό γεγονός, αποφάσισε να αλλάξει ζωή και να ζήσει τη ζωή της μετανοίας. Μετά δε από πολλούς και μεγάλους ασκητικούς αγώνες κατά των παθών κατόρθωσε να φθάσει σε μεγάλα μέτρα αγιότητος και να ανέβει όλη τη σκάλα των αρετών. Διά συνεχούς νηστείας, αγρυπνίας και προσευχής πέρασε από τη κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στην θέωση και αξιώθηκε μεγάλων πνευματικών χαρισμάτων.
Επειδή η νηστεία και μάλιστα η σκληρή και αυστηρή νηστεία, ήταν το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ασκητικής ζωής της, γι’ αυτό και εμείς, με αφορμή την σημερινή ημέρα της μνήμης της, θα αναφερθούμε εν ολίγοις γύρω από το θέμα της νηστείας. Αν ανατρέξουμε στους λόγους των αγίων Πατέρων περί νηστείας, θα διαπιστώσουμε ότι όλοι τους την προβάλλουν ως έκφραση της ασκητικής τοποθετήσεως του πιστού έναντι των υλικών στοιχείων του κόσμου, προκειμένου να αποφύγει την υποταγή του σ’ αυτά και να υποτάξει το θέλημά του στο θέλημα του Θεού. Επίσης όταν με τη λέξη νηστεία αναφέρονται ειδικότερα στις τροφές, τότε ως επί το πλείστον εννοούν την αποχή από ορισμένα είδη τροφών για ένα χρονικό διάστημα, αν και η λέξη νηστεία κατά κυριολεξία σημαίνει πλήρη ασιτία.
Ο Μέγας Βασίλειος ομιλώντας περί νηστείας λέγει ότι η πρώτη εντολή που έλαβε ο Αδάμ στον παράδεισο ήταν εντολή νηστείας. Επειδή δεν νηστεύσαμε τότε, χάσαμε τον παράδεισο. Ας νηστεύσομε λοιπόν για να επανέλθωμε σ’ αυτόν. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε κάποιο λόγο του περί μετανοίας συμπληρώνει: Όταν ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, αμέσως τον παρέδωσε στα χέρια της νηστείας, σαν να ήταν κάποια φιλόστοργος μητέρα και άριστη διδάσκαλος. Εάν δε μέσα στον παράδεισο ήταν αναγκαία η νηστεία, πόσο μάλλον εκτός του παραδείσου; Στη συνέχεια οι δύο αυτοί μεγάλοι Πατέρες κάνουν μιά ιστορική αναδρομή στην ιστορία του Ισραήλ, όπου βλέπουν τον θεσμό της νηστείας καταξιωμένο στη ζωή μεγάλων ανδρών του Ισραηλιτικού λαού.
Ο Μωϋσής μετά από νηστεία 40 ημερών πάνω στο όρος Σινά αξιώνεται να δεχθεί από τον Θεό τις πλάκες του Νόμου. Αντίθετα κάτω στους πρόποδες του όρους η λαιμαργία εξώθησε τον λαό στην ειδωλολατρία και στη συνέχεια στη μέθη και την ασωτεία. Αυτές τις πλάκες που έλαβε η νηστεία, τις κομμάτιασε η μέθη, διότι ο προφήτης δεν έκρινε άξιο να νομοθετείται από τον Θεό ένας λαός μέθυσος. Οι Εβραίοι, κατά τον καιρό της παραμονής των στην έρημο, εν όσο μεν ήταν ευχαριστημένοι με το μάννα που τους έδινε ο Θεός, νικούσαν τους εχθρούς των. Όταν όμως εγόγγυσαν και άρχισαν να ζητούν κρέατα, τότε τα πτώματα τους έπεσαν στην έρημο και δεν είδαν τη γη της επαγγελίας.
Ο προφήτης Ηλίας, μετά από νηστεία 40 ημερών καταξιώθηκε να δεί τον Θεόν μέσα στο σπήλαιο του όρους Χωρήβ. Διά μέσου της νηστείας οι τρείς παίδες στη Βαβυλώνα, όταν ερίφθησαν στο καμίνι της φωτιάς, παρέμειναν αβλαβείς και αποδείχθηκαν δυνατότεροι από τη φωτιά.
Ο προφήτης Δανιήλ επί τρείς εβδομάδες παρέμεινε νηστικός χωρίς ψωμί και νερό και έτσι δίδαξε τα λιοντάρια να νηστεύουν και παρ’ όλο που αυτά ήταν πεινασμένα, δεν τόλμησαν να τον αγγίξουν. Οι Νινευίτες επειδή ενήστευσαν και πένθησαν όλοι τους, ακόμη και τα ζώα, ανέτρεψαν την απόφαση του Θεού.
Ο προφήτης Ησαΐας επισημαίνει τον κίνδυνο της τυποποιήσεως της νηστείας και προβάλλει στο λαό όλα εκείνα τα στοιχεία, που συνιστούν την αληθινή νηστεία, η οποία τότε μόνο είναι αποδεκτή από τον Θεό, όταν συνδυάζεται με την αποχή από την αμαρτία. Η ζωή του άγιου Ιωάννου του προδρόμου ήταν μια συνεχής νηστεία. Ο άγιος Πρόδρομος, τόσο με τη ζωή του, όσο και με το κήρυγμά του, προσκαλούσε το λαό σε ειλικρινή μετάνοια διά νηστείας.
Τέλος οι άγιοι Πατέρες προβάλλουν το πρόσωπο του Κυρίου μας, ο οποίος, τόσο με το προσωπικό του παράδειγμα, όσο και με τη διδασκαλία του, μας δείχνει πόσο αναγκαία είναι η νηστεία στην πνευματική μας ζωή και προδιαγράφει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ορθή και θεάρεστη άσκησή της. Όπως μας πληροφορούν οι δύο συνοπτικοί ευαγγελιστές, Ματθαίος και Λουκάς, ο Κύριος, μετά τη βάπτισή του στον Ιορδάνη, οδηγήθηκε από το άγιο Πνεύμα στην έρημο, όπου ενήστευσε 40 ημέρες και 40 νύχτες, δίδοντας με το παράδειγμά του σε όλους μας τον τρόπο της πάλης με τον διάβολο.
Επίσης στην επί του Όρους ομιλία του κάνει λόγο και για τη νηστεία. Με όσα λέγει, μας εφιστά την προσοχή, μήπως ο καρπός της νηστείας γίνει τροφή της κενοδοξίας. Τη νέα διδασκαλία του Κυρίου μας για τη νηστεία παρέλαβαν στη συνέχεια οι άγιοι Απόστολοι και την κατέστησαν περιεχόμενο του κηρύγματός των, οπότε κατέλαβε πολύ ενωρίς την ανάλογη σημασία στη ζωή των χριστιανών.
Έχει σημασία να τονίσουμε, ότι όταν οι άγιοι Πατέρες ομιλούν για τη νηστεία, δεν το κάνουν από περιφρόνηση προς τις τροφές, ούτε από διάκριση σε καθαρές και μη καθαρές, αφού σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο «κάθε κτίσμα του Θεού είναι καλό και κανένα δεν απορρίπτεται, όταν λαμβάνεται με ευχαριστία». Ο σκοπός της νηστείας κατά τους αγίους Πατέρες είναι η σταύρωση του σαρκικού φρονήματος και των εμπαθών επιθυμιών. Ο αββάς Ποιμήν σ’ ένα απόφθεγμά του στο Γεροντικό λέγει ότι η νηστεία δεν πρέπει να είναι σωματοκτόνος, αλλά παθοκτόνος. Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων σε ομιλία του αναφέρει: «Ας χρησιμοποιήσουμε με μέτρο την τροφή χωρίς να παρασυρόμαστε στη γαστριμαργία, ώστε να υπερισχύσωμε των σαρκικών ηδονών».
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε πολλά σημεία των λόγων του χαρακτηρίζει τη νηστεία άλλοτε σαν φάρμακο, άλλοτε σαν όπλο και άλλοτε σαν μητέρα των αρετών. Γράφει: «Η νηστεία είναι φάρμακο της ψυχής. Αλλά όπως το φάρμακο, έστω και αν είναι πάρα πολύ ωφέλιμο, γίνεται άχρηστο και επιβλαβές, όταν είναι άπειρος αυτός που το χρησιμοποιεί, έτσι και η νηστεία. Διότι πρέπει να γνωρίζουμε, πότε και πως και σε ποιο μέτρο θα την χρησιμοποιήσουμε, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του σώματος, την εποχή του έτους και τις τοπικές συνθήκες». Σε άλλο λόγο του βλέπει τη νηστεία, όταν συνδυάζεται με την προσευχή, ωσάν δύο πτέρυγες, που ανεβάζουν την ψυχή στον ουρανό. Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, μιλώντας για την νηστεία, λέγει: «Νηστεία είναι αποκοπή της πυρώσεως και των πονηρών λογισμών, καθαρότητα και φωταγωγός της ψυχής, φυλακή του νοός, διάλυσις της αναισθησίας, πόρτα της κατανύξεως, αφορμή ησυχίας, πρόξενος απαθείας, άφεσις αμαρτιών».
Δεν παραλείπουν επίσης οι άγιοι Πατέρες να υπογραμμίσουν τον καθολικό χαρακτήρα της νηστείας. Ο μέγας Βασίλειος αναφέρει σχετικά ότι «αληθινή νηστεία είναι η αποξένωση από κάθε κακό, η εγκράτεια της γλώσσης, η αποφυγή του θυμού, και των σαρκικών επιθυμιών, της κατακρίσεως, του ψεύδους και της επιορκίας».
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε, ότι ενώ όλοι οι Πατέρες εγκωμιάζουν τη νηστεία και προβάλλουν τους καρπούς της, από την άλλη θαυμάζουμε τη σοφία της διακρίσεώς των στον τρόπο της εφαρμογής της σε κάθε μια συγκεκριμένη περίπτωση. Ο άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος σε κάποιο του λόγο αναφέρει: «Οι άγιοι Πατέρες δεν μας παρέδωσαν ένα κανόνα νηστείας, ούτε ένα τρόπο μεταλήψεως τροφών, ούτε και στο ίδιο μέτρο, επειδή δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη, ούτε όλοι την ίδια ηλικία, αλλά ούτε όλοι είναι εξ’ ίσου υγιείς». Χωρίς δηλαδή να υποτιμούν ούτε στο ελάχιστο την αξία της νηστείας, παράλληλα δεν εγκλωβίζονται σε άκαμπτες αρχές και νόμους και κανόνες, αλλά κινούνται με θαυμαστή πνευματική ελευθερία. Λαμβάνουν υπ’ όψη τους πλείστους όσους παράγοντες, που είναι δυνατόν να μεταβάλλουν το μέτρο και τον χρόνο της νηστείας. Μ’ άλλα λόγια εφαρμόζουν την αρχή της οικονομίας. Ωστόσο το μέτρο της οικονομίας δεν θα πρέπει να το καθορίζουν οι ίδιοι οι πιστοί, αλλά ο πνευματικός τους πατέρας, στον οποίο πρέπει να κάνουν υπακοή.
Με βάση όλα όσα παραπάνω είπαμε, αγαπητοί μου αδελφοί, ας αγωνιστούμε να διανύσουμε το υπόλοιπο της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με ειρήνη, συσταυρούμενοι μαζί με τον Χριστό, ώστε να συναναστηθούμε μαζί του, πράγμα το οποίο εύχομαι σε όλους μας με τη Χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, της Κυρίας Θεοτόκου, της αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας και όλων των αγίων. Αμήν.
