Σεραφείμ Ρόουζ: Ε’ ΜΕΡΟΣ 2ης Διάλεξης – Ο Μεσαίωνας

Φωτογραφία της ΕΟΔ

Η ΕΟΔ συνεχίζει να δημοσιεύει τις 10 διαλέξεις του π. Σεραφείμ Ρόουζ σε μετάφραση του Γεώργιου Τρακάκη, Επιστήμονα Υλικών Δρ. Επιστήμης και Τεχνολογίας Πολυμερών, Πάτρα. Ένα Ορθόδοξο Μάθημα Επιβίωσης: κατανοώντας την αποστασία του Δυτικού πολιτισμού μέσα από την Ορθόδοξη.

Ε’ ΜΕΡΟΣ της 2η Διάλεξη του Σεραφείμ Ρόου "Ιωακείμ του Φιόρε"

[Απόσπασμα από το βιβλίο του Καρλ Λέβιθ, Το νόημα μέσα στην Ιστορία [33] (σελ. 148–150)]:

«Οι εποχές: η απαρχή όλων των σύγχρονων φιλοσοφιών της προόδου, της Νέας Εποχής και του Χιλιασμού»

«Η πρώτη οικονομία είναι ιστορικά μια τάξη των εγγάμων», δηλαδή η Παλαιά Διαθήκη, «εξαρτημένη από τον Πατέρα· η δεύτερη, μια τάξη κληρικών εξαρτημένη από τον Υιό· η τρίτη, μια τάξη μοναχών εξαρτημένη από το Πνεύμα της Αληθείας. Η πρώτη εποχή χαρακτηρίζεται από τον κόπο και την εργασία· η δεύτερη από τη μάθηση και την πειθαρχία· η τρίτη από τη θεωρία και την αίνεση.

«Οι καιροί που πέρασαν πριν από τον νόμο και υπό τη χάρη ήταν τόσο αναγκαίοι όσο και η εποχή που έρχεται και θα εκπληρώσει εκείνα τα προπαρασκευαστικά στάδια· διότι ο θεμελιώδης νόμος της ιστορίας της σωτηρίας είναι η συνεχής πρόοδος από τον “γράμμα” της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης προς το “πνεύμα”, κατ’ αναλογία με τη θαυματουργική μεταβολή του νερού σε κρασί.

«Έτσι, οι επερχόμενοι καιροί του Αγίου Πνεύματος προεικονίζονται διαδοχικά στις πρώτες δύο εποχές του Πατρός και του Υιού, οι οποίες βρίσκονται σε αυστηρή συμφωνία· διότι κάθε μορφή και γεγονός της Παλαιάς Διαθήκης, εφόσον κατανοηθεί πνευματικά, είναι υπόσχεση και σημείωση ενός αντίστοιχου γεγονότος και μορφής της Καινής Διαθήκης. Αυτή η αντιστοιχία είναι τόσο νοηματική όσο και διαδοχική· δηλαδή, ορισμένα γεγονότα και μορφές της Παλαιάς Διαθήκης είναι πνευματικά σύγχρονα με γεγονότα και μορφές της Καινής Διαθήκης, εφόσον κατέχουν αντίστοιχη ιστορική θέση και σημασία.

«Έτσι, για παράδειγμα, το βάπτισμα του Ιωάννη με νερό εμφανίζεται εκ νέου, ενισχυμένο, στο βάπτισμα του Ηλία με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος, η οποία καταπίνει καθετί σαρκικό και απλώς “του γράμματος”. Αυτή η όλη διαδικασία της προοδευτικής consummatio είναι ταυτόχρονα μια συνεχής designatio, η οποία καθιστά άκυρες τις προηγούμενες υποσχέσεις και σημειώσεις.

«Οι περίοδοι κάθε οικονομίας πρέπει όμως να υπολογίζονται όχι με ομοιογενή έτη αλλά με γενεές, οι οποίες βρίσκονται σε συμφωνία όχι ως προς τη διάρκεια αλλά ως προς τον αριθμό· καθεμιά επεκτείνεται περίπου σε τριάντα χρόνια. Ο αριθμός 30 δεν έχει φυσική αλλά πνευματική θεμελίωση· αναφέρεται στην τελειότητα της Τριάδος της μίας Θεότητας και στον Ιησού, ο οποίος ήταν τριάντα ετών όταν απέκτησε τους πρώτους πνευματικούς υιούς (filii spirituales).

«Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ιωακείμ (βασισμένους κυρίως στην Αποκ. 11, 3 και 12, 6, και στο Ματθ. 1, 17), η δική του γενεά είναι η τεσσαρακοστή· και η υπόθεση των οπαδών του ήταν ότι, μετά από μια περίοδο δύο ακόμη γενεών, δηλαδή το 1260, θα επιτυγχανόταν η κορύφωση, αποκαλύπτοντας τον Φρειδερίκο Β΄ ως τον Αντίχριστο και τους Φραγκισκανούς Πνευματικούς ως τους προνοιακούς ηγέτες της νέας και τελευταίας οικονομίας, η οποία θα έληγε με την τελική ολοκλήρωση της ιστορίας μέσω της τελευταίας κρίσεως και της αναστάσεως.

«Μέσα στον ιστορικό χρόνο, ο σκοπός και το νόημα της ιστορίας της σωτηρίας είναι η αδιάλλακτη πραγματοποίηση των ευαγγελικών εντολών και προτροπών, ιδίως της Επί του Όρους Ομιλίας.

«Το νέο και επαναστατικό στοιχείο στη σύλληψη του Ιωακείμ περί της ιστορίας της σωτηρίας οφείλεται στη προφητικο-ιστορική μέθοδό του της αλληγορικής ερμηνείας. Καθόσον είναι αλληγορική και τυπολογική, δεν είναι νέα, αλλά αποτελεί συνεπή εφαρμογή της παραδοσιακής πατερικής ερμηνείας. Αλλά αυτή η ερμηνεία χρησίμευσε στη θαυμαστά γόνιμη φαντασία του Ιωακείμ όχι για στατικούς, δηλαδή ηθικούς ή δογματικούς σκοπούς, αλλά για μια δυναμική κατανόηση της αποκάλυψης μέσω μιας ουσιώδους αντιστοιχίας μεταξύ Γραφής και ιστορίας και μεταξύ των αντίστοιχων ερμηνειών τους.

«Το ένα πρέπει να εξηγεί το άλλο, εφόσον η ιστορία, από τη μια πλευρά, είναι πραγματικά ιερή και γεμάτη θρησκευτικό νόημα, και από την άλλη πλευρά, το Ευαγγέλιο είναι rotulus in rota, ο κεντρικός άξονας των γεγονότων του κόσμου. Εφόσον η ιστορία είναι ιστορία σωτηρίας και η ιστορία της Εκκλησίας το πρότυπό της, τότε το μόνο κατάλληλο κλειδί για την κατανόησή της πρέπει να είναι η Αγία Γραφή, της οποίας η συμφωνία αποδεικνύει στον Ιωακείμ όχι ένα απόλυτο δόγμα αλλά τη νοηματική δομή μιας ιστορικής διαδικασίας.

«Με βάση την απλή πίστη στον εμπνευσμένο χαρακτήρα της Γραφής, ο Ιωακείμ μπορούσε να εξάγει από αυτήν μια αυστηρά θρησκευτική κατανόηση της ιστορίας και να ανακαλύπτει μέσα στην πραγματική ιστορία την κρυμμένη παρουσία καθαρά θρησκευτικών κατηγοριών. Αυτή η προσπάθεια να εξηγηθεί η ιστορία θρησκευτικά και η Αποκάλυψη του Ιωάννη ιστορικά δεν είναι τίποτε περισσότερο ή λιγότερο από μια περίπλοκη ανάπτυξη της χριστιανικής προϋπόθεσης ότι η Εκκλησία είναι το Σώμα του Χριστού και ότι επομένως η ιστορία της είναι εκ φύσεως θρησκευτική και όχι απλώς ένα τμήμα της ιστορίας του κόσμου.

«Και, εφόσον η ιστορία μετά τον Χριστό βρίσκεται ακόμη σε πορεία και όμως αποκαλύπτεται ότι έχει τέλος, η “πληρότητα του χρόνου” δεν πρέπει να νοείται παραδοσιακά ως ένα μοναδικό γεγονός του παρελθόντος, αλλά ως κάτι που πρέπει να ολοκληρωθεί στο μέλλον· μέσα στην προοπτική του οποίου η Εκκλησία από τον Χριστό μέχρι τώρα δεν είναι αιώνιο θεμέλιο αλλά ατελής προεικόνιση.

«Η ερμηνεία της ιστορίας γίνεται έτσι αναγκαστικά προφητεία, και η ορθή κατανόηση του παρελθόντος εξαρτάται από την κατάλληλη προοπτική για το μέλλον, μέσα στο οποίο οι προηγούμενες σημάνσεις φτάνουν στο τέλος τους. Αυτή η ολοκλήρωση δεν συμβαίνει πέρα από τον ιστορικό χρόνο, στο τέλος του κόσμου, αλλά μέσα σε μια τελευταία ιστορική εποχή.

«Το εσχατολογικό σχήμα του Ιωακείμ δεν συνίσταται ούτε σε ένα απλό χιλιετές βασίλειο ούτε σε μια απλή προσδοκία του τέλους του κόσμου, αλλά σε ένα διπλό έσχατο: μια τελική ιστορική φάση της ιστορίας της σωτηρίας, που προηγείται του υπερβατικού έσχατου της νέας αιωνιότητας, η οποία θα εισαχθεί με τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού.

«Το Βασίλειο του Πνεύματος είναι η τελευταία αποκάλυψη του σκοπού του Θεού πάνω στη γη και μέσα στον χρόνο. Κατά συνέπεια, ο θεσμός του παπισμού και της εκκλησιαστικής ιεραρχίας περιορίζεται στη δεύτερη εποχή. Αυτό συνεπάγεται ριζική αναθεώρηση της καθολικής διδασκαλίας περί αποστολικής διαδοχής έως το τέλος του κόσμου.

«Η υπάρχουσα Εκκλησία, αν και θεμελιωμένη στον Χριστό, θα πρέπει να παραχωρήσει τη θέση της στην ερχόμενη Εκκλησία του Πνεύματος, όταν η ιστορία της σωτηρίας φθάσει στην πληρότητά της. Αυτή η τελική μετάβαση συνεπάγεται επίσης τη κατάργηση του κηρύγματος και των μυστηρίων, των οποίων η μεσολαβητική δύναμη καθίσταται περιττή όταν πραγματοποιηθεί η πνευματική τάξη, η οποία κατέχει γνώση του Θεού με άμεση όραση και θεωρία. Η πραγματική σημασία των μυστηρίων δεν είναι, όπως στον Αυγουστίνο, η σημείωση μιας υπερβατικής πραγματικότητας, αλλά η ένδειξη μιας δυνατότητας που πραγματοποιείται μέσα στο πλαίσιο της ιστορίας».

[Απόσπασμα από το βιβλίο του Καρλ Λέβιθ, Το νόημα μέσα στην Ιστορία  (σελ. 151)]:

«Η 3η εποχή είναι η τελευταία: ο χιλιασμός»

«Ανήκοντας ο ίδιος στη δεύτερη εποχή, ο Ιωακείμ δεν έβγαλε καμία επαναστατική συνέπεια από τις ιστορικο-εσχατολογικές του οράσεις. Δεν άσκησε κριτική στην Εκκλησία της εποχής του, ούτε η ερμηνεία του για τον άγγελο της Αποκαλύψεως (Αποκ. 7, 2) και για τον novus dux [νέο ηγέτη], στον οποίο ανήκε το δικαίωμα “να ανανεώσει τη χριστιανική θρησκεία”, σήμαινε πως ο ίδιος σκόπευε σε μια επαναστατική αναδιοργάνωση των υπαρχόντων θεσμών και μυστηρίων. Για εκείνον σήμαινε απλώς ότι θα εμφανιζόταν ένας μεσσιανικός ηγέτης, “όποιος κι αν είναι αυτός”, ο οποίος θα έφερνε μια πνευματική ανακαίνιση για χάρη της Βασιλείας του Χριστού, αποκαλύπτοντας, αλλά όχι καταργώντας, αυτό που μέχρι τώρα ήταν καλυμμένο μέσα σε σημαδιακές μορφές και μυστήρια. Οι επαναστατικές συνέπειες αντλήθηκαν αργότερα από ανθρώπους του 13ου και 14ου αιώνα, από τους Φραγκισκανούς Πνευματικούς, οι οποίοι αναγνώρισαν στον Ιωακείμ τον νέο Ιωάννη τον Πρόδρομο, προαναγγέλλοντας τον άγιο Φραγκίσκο ως τον novus dux της τελευταίας οικονομίας, ακόμη και ως τον “νέο Χριστό”. Για αυτούς, η κληρική Εκκλησία είχε πράγματι φθάσει στο τέλος της. Απορρίπτοντας τη μετριοπαθή διάκριση μεταξύ αυστηρών εντολών και ευέλικτων συμβουλών, προέβησαν σε μια ριζική προσπάθεια να ζήσουν χριστιανικά με άνευ όρων φτώχεια και ταπείνωση και να μεταμορφώσουν την Εκκλησία σε μια κοινότητα του Αγίου Πνεύματος, χωρίς Πάπα, χωρίς κληρική ιεραρχία, χωρίς μυστήρια, χωρίς Αγία Γραφή και χωρίς θεολογία. Ο κανόνας του Αγίου Φραγκίσκου ήταν γι’ αυτούς η πεμπτουσία του Ευαγγελίου. Η κινητήρια δύναμη του κινήματός τους ήταν, όπως και στον Ιωακείμ, η ένταση της εσχατολογικής τους προσδοκίας ως προς την παρούσα εποχή, την οποία θεωρούσαν κατάσταση διαφθοράς. Το κριτήριο με το οποίο έκριναν τη διαφθορά των καιρών τους και την απομάκρυνση από το Ευαγγέλιο ήταν η ζωή του Αγίου Φραγκίσκου. Και επειδή ο Ιωακείμ ήδη ανέμενε ότι μέσα σε δύο γενεές θα δινόταν η τελική μάχη μεταξύ της πνευματικής τάξεως και των δυνάμεων του κακού, οι οπαδοί του μπορούσαν ακόμη πιο καθοριστικά να ερμηνεύσουν τον αυτοκράτορα ως τον Αντίχριστο. Εντέλει όμως ως το όργανο της πρόνοιας για την τιμωρία μιας αντιχριστιανικής Εκκλησίας, η οποία εμπόδιζε τη δική της ανακαίνιση διώκοντας τους πραγματικούς ακόλουθους του Χριστού».

[Εδώ λείπει κάποιο τμήμα της διάλεξης. Ο π. Σεραφείμ προφανώς έχοντας δείξει που οδηγεί η πλάνη των δυτικών αγίων, επανέρχεται στους Ορθοδόξους αγίους για να επισημάνει τον αντίποδα όλων αυτών, προσπαθώντας να ανιχνεύσει γιατί γεννήθηκαν τόσο αντιπατερικές θέσεις στη Δύση].

…αυτοί οι άνθρωποι (οι μεγάλοι ασκητές) βρίσκονται σε πραγματικά υψηλό επίπεδο∙ σταυρώνουν τον εαυτό τους και αγωνίζονται πολύ σκληρά. Ο Φραγκίσκος δεν μιλούσε πολύ γι’ αυτά.

Τότε γιατί εμφανίζεται η ιδέα της Τρίτης Εποχής; Είναι προφανές ότι με την έλευση του Χριστού υπάρχει κάτι καινούργιο στον κόσμο. Δηλαδή, ολόκληρη η παγκόσμια ιστορία χωρίζεται σε δύο εποχές: πριν από τον Χριστό και μετά τον Χριστό, η προετοιμασία για τον Χριστό και η ολοκλήρωση (των πάντων) με τον Χριστό. Αλλά μόλις χαθεί η χριστιανική κατανόηση του πνεύματος του Χριστού, δηλαδή η κατανόηση ότι ο Χριστιανισμός είναι η προετοιμασία για τη Βασιλεία των Ουρανών, τότε αυτό το «καινούργιο» αφήνει τον άνθρωπο ελεύθερο να αρχίσει να εικάζει.

Βλέπουμε ότι οι Σχολαστικοί συλλογίζονται· και ό,τι τους υπαγορεύει η λογική τους, αυτό και παράγουν. Και όταν αρχίζει κανείς να κάνει εικασίες πάνω στην ιδέα της «καινότητας», τότε αρχίζει να λέει: «Γιατί να μην έχουμε κάτι νέο τώρα;» Διότι ο ίδιος ο Χριστιανισμός γίνεται, κατά τη σκέψη αυτή, παλιός ή ανιαρός. «Οι μοναχοί μας έχουν διαφθαρεί». Αυτό ήταν που πολεμούσε ο Φραγκίσκος: ήθελε να αποκτήσει μια «καθαρότερη» φτώχεια. Και έτσι, από την ίδια την ιδέα του Χριστιανισμού, μόλις αφαιρεθεί η ιδέα της χριστιανικής Παράδοσης, προκύπτει λογικά η ιδέα ενός «νέου» Χριστιανισμού, μιας νέας άνθησης σοφίας, πνευματικότητας και, στην πραγματικότητα, μιας νέας αποκάλυψης. Αυτό είναι, και πάλι, ο «Μεγάλος Ιεροεξεταστής» του Ντοστογιέφσκι: η κατασκευή ενός νέου Χριστιανισμού, καλύτερου δήθεν από τον αληθινό Χριστιανισμό.

Και φυσικά, όλη εκείνη η εποχή απελευθέρωσε τον Προτεσταντισμό και όλες τις σημερινές αιρέσεις. Και η πηγή για όλα αυτά δεν είναι πλέον η Ορθόδοξη Παράδοση, η οποία έχει χαθεί, αλλά είτε η λογική είτε τα οράματα. Εκείνη την εποχή, φυσικά, βλέπουμε να εμφανίζονται όλα αυτά τα νέα πράγματα μέσα στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, τα νέα τάγματα: Δομινικανοί, Φραγκισκανοί και όλα τα υπόλοιπα, η ίδια η ιδέα ότι αυτό είναι ο «φυσιολογικός» δρόμος. Έτσι, αυτοί οι δύο, ο Φραγκίσκος και ο Ιωακείμ, θα γίνουν πολύ επιδραστικοί στους επόμενους αιώνες. Οι άνθρωποι επιστρέφουν ξανά και ξανά στις ιδέες τους, επειδή αυτοί ανήκουν στην σπερματική περίοδο της σύγχρονης εποχής.

Υπάρχουν μερικά άλλα σημεία, λιγότερο σημαντικά αλλά αποκαλυπτικά για την πολύ χαρακτηριστική νοοτροπία του Μεσαίωνα.

Ξέχασα να πω, σχετικά με τον Ιωακείμ: τόνιζε ότι αυτή η «Βασιλεία του Πνεύματος» είναι η τελευταία αποκάλυψη, δηλαδή, αυτό είναι το χιλιετές βασίλειο, ο χιλιασμός, η χιλιαστική προσδοκία. Και χρησιμοποίησε ακόμη και μια φράση: «η Εκκλησία του Πνεύματος που έρχεται».

[33] Karl Löwith, Meaning in History, The University of Chicago Press

Читайте также