Σεραφείμ Ρόουζ: Η ορθόδοξη κοσμοθεωρία. Μέρος Α'

Σεραφείμ Ρόουζ, Α' διάλεξη. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ. Φωτογραφία της ΕΟΔ

Η ΕΟΔ ξεκινάει να δημοσιεύει τις 10 διαλέξεις του π. Σεραφείμ Ρόουζ σε μετάφραση του Γεώργιου Τρακάκη, Επιστήμονα Υλικών Δρ. Επιστήμης και Τεχνολογίας Πολυμερών, Πάτρα. Ένα Ορθόδοξο Μάθημα Επιβίωσης: κατανοώντας την αποστασία του Δυτικού πολιτισμού μέσα από την Ορθόδοξη

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Η σειρά διαλέξεων «Orthodox Survival Course», του ιερομονάχου π. Σεραφείμ Ρόουζ (1934-1982) που εκφωνήθηκε το καλοκαίρι του 1975 στο πλαίσιο ενός τριών εβδομάδων θερινού κύκλου σπουδών στο Μοναστήρι του Αγίου Γερμανού της Αλάσκα στην Πλατίνα της Καλιφόρνιας, αποτελεί ένα ιδιαίτερο και προφητικό έργο. Στην ουσία της, η σειρά αυτή επιχειρεί να οδηγήσει τον ακροατή στον Ορθόδοξο τρόπο σκέψης, μέσω μιας ορθόδοξης θεολογίας της ιστορίας, με στόχο όχι απλά τη γνώση, αλλά την πνευματική επιβίωση μέσα σε έναν κόσμο αποστασίας.

Οι διαλέξεις καλύπτουν τα πιο κάτω θέματα:

1. Εισαγωγή - Η ορθόδοξη κοσμοθεωρία (1η διάλεξη)
2. Ο Μεσαίωνας (2η διάλεξη)
3. Η Αναγέννηση (3η διάλεξη)
4. Ο Διαφωτισμός – Μέρος 1 & 2 (4η & 5η διάλεξη)
5. Η Γαλλική Επανάσταση (6η διάλεξη)
6. Η Επανάσταση στον 19ο αιώνα (7η διάλεξη)
7. Το νόημα της Επανάστασης (8η διάλεξη)
8. Επανάσταση και νέα θρησκεία (9η & 10η διάλεξη)
9. Η Εξέλιξη, η Τέχνη και ο Πνευματισμός (11η-12η διάλεξη)
10. Ο Αντίχριστος (13η διάλεξη)

Το θεμελιώδες πρόταγμα του Σεραφείμ είναι ότι ο δυτικός κόσμος δεν έχει απλώς παρεκκλίνει από την ορθόδοξη παράδοση, αλλά πως έχει ήδη βιώσει μια συστηματική αποστασία, όχι μόνο σε επιμέρους εκκλησιαστικά και κοινωνικά ζητήματα, αλλά σε θεμέλια της πίστεως, της ζωής της Εκκλησίας, της χριστιανικής κοσμοθεωρίας. Η σειρά δεν είναι απλά μια ιστορική επισκόπηση, αλλά μια «μετα-ιστορία» που καλεί τον ορθόδοξο πιστό να κατανοήσει το παρόν μέσα από το φως της Εκκλησίας και να διακρίνει τα ψεύδη του κόσμου.

Η σειρά των διαλέξεων παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον που μπορεί να αναλυθεί σε δύο συνιστώσες: α) Θεολογική – επειδή προσφέρει μια ορθόδοξη διέξοδο στον σύγχρονο κόσμο της καθολικής και προτεσταντικής επιρροής· β) Πρακτική – επειδή καθιστά σαφές ότι η «επιβίωση» της πίστεως δεν είναι θέμα απλής γνώσης, αλλά δραστικής αλλαγής τρόπου σκέψης, στάσεως και ζωής.
Όπως ο Σεραφείμ έλεγε, «είναι πιο αργά από όσο νομίζουμε». Αποτελεί λοιπόν ένα πολύτιμο εργαλείο τόσο για μελέτη όσο και για πνευματική ζωή, για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν «τι συμβαίνει» στην εποχή μας και να αναλάβουν τη δική τους θέση μέσα στην Εκκλησία, με επίγνωση, με πίστη και με ζωντανή μαρτυρία.

Πρώτη διάλεξη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ

Αυτά τα μαθήματα έχουν σκοπό να δώσουν μια προοπτική για όσα συμβαίνουν στον κόσμο σήμερα· για πράγματα που συναντούμε στην καθημερινή μας εμπειρία, καθένα από τα οποία έχει έναν φιλοσοφικό υπόβαθρο. Αν κάποιος πάει σε μια μεγάλη πόλη, θα βρει εκκλησίες κάθε είδους, και καθεμιά προσφέρει μια διαφορετική άποψη, μια διαφορετική διδασκαλία. Οι Ρωμαιοκαθολικοί θα σου πουν ένα πράγμα, οι Μορμόνοι θα σου δώσουν κάτι άλλο· οι Αντβεντιστές της Εβδόμης Ημέρας κάτι άλλο, πολύ συγκεκριμένο· οι Φονταμενταλιστές κάτι διαφορετικό· οι φιλελεύθεροι Προτεστάντες μια άλλη κατεύθυνση· οι Θεοσοφιστές κάτι άλλο. Και ο άνθρωπος που αναζητά την αλήθεια πηγαίνει συχνά από τη μία ομάδα στην άλλη ψάχνοντας την αλήθεια. Αρκετά συχνά κάποιος λέει: «Α, το βρήκα!» — κάτι κάνει “κλικ” μέσα του. Ίσως νομίζει ότι ο Μορμονισμός έχει την απάντηση· ή εντυπωσιάζεται από έναν ομιλητή που ξέρει να αγγίζει τους ανθρώπους της εποχής του.

Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν, για παράδειγμα, ο Άλαν Γουάτς [1], που πέθανε πρόσφατα. Ήμουν μαθητής του. Μάλιστα, είχα εντυπωσιαστεί πολύ, καθώς ήμουν προπτυχιακός φοιτητής που έψαχνε κάποια αλήθεια μέσα στη φιλοσοφία και δεν την έβρισκε. Είχα βαρεθεί τη δυτική φιλοσοφία, και ξαφνικά εμφανίζεται εκείνος και δίνει μια διάλεξη για τον Ζεν Βουδισμό. Και σκέφτηκα: «Αυτή είναι η απάντηση», γιατί, όπως το παρουσίαζε, δεν ήταν φιλοσοφία· ήταν «ο τρόπος που είναι τα πράγματα». Έλεγε πως δεν είναι να κοιτάζεις ένα ποτήρι νερό και να το ορίζεις· αλλά — και τότε έπαιρνε το ποτήρι και το άδειαζε πάνω στη σκηνή, πολύ θεαματικά — «Αυτό είναι ο Ζεν Βουδισμός», έλεγε. «Αυτό είναι το Είναι».

Αλλά, όπως φαίνεται από την προοπτική πολλών χρόνων, αυτός ο καημένος ήταν απλώς ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος. Ήταν πολύ εξοικειωμένος με τον τρόπο που σκέφτονται οι άνθρωποι. Αντιλήφθηκε σε ένα μικρό «ρεύμα», το ακολούθησε μέχρι τέλους, έκανε την καριέρα του πάνω σε αυτό, έβγαλε πολλά χρήματα, απέκτησε ακόλουθους απλώς διδάσκοντάς τους. Πολλά από όσα έλεγε ήταν σωστά, κυρίως τα αρνητικά για όσα δεν πηγαίνουν καλά στον σύγχρονο πολιτισμό. Αλλά στο τέλος έδινε στους ανθρώπους ένα ελάχιστο κομμάτι αλήθειας, ανακατεμένο με πολλές δικές του γνώμες και τελικά ένα μεγάλο σύστημα ψεύδους. Και κατέστρεψε ψυχές, και αναμφίβολα και τη δική του.

Όμως η Ορθοδοξία δεν είναι ένα από αυτά τα ρεύματα, τα συστήματα σκέψης· δεν είναι μία ακόμη επιλογή ανάμεσα σε πολλές. Γι’ αυτό ορισμένοι, ιδίως άνθρωποι που μόλις έχουν μεταστραφεί, λένε: «Γιατί δεν είχα ξανακούσει για την Ορθοδοξία; Γιατί δεν είναι στην τηλεόραση; Γιατί δεν ακούω γι’ αυτή; Γιατί δεν υπάρχουν σχετικά ραδιοφωνικά προγράμματα και άρθρα στις εφημερίδες;» Αν κοιτάξει κανείς τα περιστασιακά άρθρα που γράφονται για την Ορθοδοξία (για παράδειγμα, όταν οι εικόνες που δακρύζουν μεταφέρονται σε κάποιες πόλεις· ή όταν κοιμήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης [2] στο Σαν Φρανσίσκο· ή άλλα γεγονότα που ξεχωρίζουν και γίνονται μέρος της τοπικής ιστορίας) και δει τι είδους άρθρα γράφονται, θα διαπιστώσει ότι η εικόνα της Ορθοδοξίας προσαρμόζεται στο επίπεδο του αναγνώστη. Δηλαδή παρουσιάζεται ως μια «ιδιαίτερη» ομάδα· σαν τους Μορμόνους, ή τους Αντβεντιστές, ή κάποια άλλη.

Κάτι διαφορετικό, εντυπωσιακό. Και αν διαβάσει κανείς περιγραφές των ακολουθιών του Πάσχα, θα δει πάντα φράσεις όπως, «…μέσα σε νέφη θυμιάματος, με κυματιστές ιερατικές στολές και μακριά γένια…» και όλα όσα φαίνονται εξωτικά και διαφορετικά στον μέσο Αμερικανό. Έτσι βλέπουν την Ορθοδοξία. Γι’ αυτούς, είναι μια χριστιανική «φιλοσοφία» με κύριο χαρακτηριστικό την «εξωτικότητα». Αν θες κάτι «εξωτικό», πας εκεί. Αλλά αυτό δεν είναι η Ορθοδοξία.

Εάν δώσεις την καρδιά και την ψυχή σου σε κάποια από αυτές τις διδασκαλίες, τις διάφορες χριστιανικές ή μη χριστιανικές διδασκαλίες, θα λάβεις από την σέκτα σου (διότι όλες είναι «σέκτες», συμπεριλαμβανομένου και του Ρωμαιοκαθολικισμού) αυτό που θεωρούν ότι είναι μια φιλοσοφία ζωής, θα σου δώσουν απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Θα σου δώσουν απαντήσεις που θα δεχθείς, εάν βρίσκεσαι στο δικό τους «μήκος κύματος», κάτι που συνήθως εξαρτάται από το υπόβαθρό σου, τις ψυχολογικές σου ανάγκες, το επίπεδο της μόρφωσής σου. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που σε κάνουν να διεισδύσεις, να «κλικάρεις», να ανταποκριθείς στη συγκεκριμένη σέκτα.

Μόλις δώσεις την καρδιά και την ψυχή σου, ή έστω ένα μέρος τους, θα αρχίσεις να δέχεσαι οτιδήποτε σου διδάσκουν και θα διαμορφώσεις τον εαυτό σου πάνω σε αυτή τη βάση. Και τότε, όταν κάποιος σε ρωτήσει γιατί πιστεύεις, θα απαντήσεις όπως έμαθες. Και ένας άνθρωπος που δεν ανήκει στην ομάδα, ακούγοντας αυτές τις απαντήσεις, θα μείνει έκπληκτος για το πώς κάποιος μπορεί να απαντά έτσι. Είναι προφανές ότι οι απαντήσεις αυτές είναι μια «κομματική γραμμή». Θα σου παραθέτουν Γραφές σύμφωνα με μια ερμηνεία που δείχνει πολύ τραβηγμένη· κι όμως θα θεωρούν ότι είναι η λογική, η φυσιολογική εξήγηση. Αν μιλήσεις με τους Αντβεντιστές της Εβδόμης Ημέρας, που είναι γείτονές μας εδώ, και αρχίσεις να τους ρωτάς τι πιστεύουν και γιατί, θα δεις ότι θεωρούν την εντολή για το Σάββατο ως την πιο σημαντική απ’ όλες· εκείνη που ξεχωρίζει τον «αληθινό» λαό, την «αληθινή» Εκκλησία, από όλους τους άλλους. Πώς το συμπεραίνουν αυτό και πώς εξηγούν το γεγονός ότι ο Χριστός εμφανίζεται πάντοτε την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της εβδομάδας; Αναστήθηκε την Κυριακή, νωρίς την Κυριακή. Πώς γίνεται η Εκκλησία να μην πίστευε κάτι τέτοιο επί δύο χιλιάδες χρόνια; Και θα σου πουν ακόμη ότι υπήρχαν πάντοτε Αντβεντιστές, άνθρωποι της «Έβδομης Ημέρας». Και μπορούν μάλιστα να κατασκευάσουν και μια μικρή παράδοση για αυτό, να πουν κάτι σαν «Ίσως αυτή η σέκτα να υπήρχε μέσα στους αιώνες». Αλλά αυτό που θα σου δώσουν δεν θα είναι μια κοσμοθεωρία, μια φιλοσοφία. Αυτό που θα σου δώσουν θα είναι μια σεκταριανή άποψη.

Μια σεκταριανή άποψη, όπως δηλώνει και η λέξη «sect», είναι κάτι κομμένο, αποκομμένο. Σου δίνουν ένα κομμάτι της πραγματικότητας, σύμφωνα με τη δική τους ερμηνεία. Και όταν πρόκειται για οποιοδήποτε περίπλοκο ζήτημα, θα σου δώσουν μια πολύ απλή απάντηση, μια απάντηση που δεν ικανοποιεί κάποιον που μπορεί να σκέφτεται βαθύτερα. Αν παρουσιαστεί κάτι που φαίνεται να καταρρίπτει τη θέση τους ή να τη θολώνει, θα πουν: «Είναι έργο του διαβόλου» ή «Αυτό είναι δαιμονικό». Ή αν τους ρωτήσεις πώς ερμηνεύουν τις Γραφές, θα σου πουν: «κυριολεκτικά». Θα σου δώσουν εξαιρετικά απλές απαντήσεις σε περίπλοκα ζητήματα. Και πρέπει ήδη να βρίσκεσαι μέσα στο δικό τους «κανάλι» για να μπορέσεις να τις δεχθείς. Και θα γίνεις, σύμφωνα με την εικόνα που έχουμε για τους σεκταριανούς, μέρος μιας ομάδας αποκομμένης από την υπόλοιπη κοινωνία, που κρατά τη δική της μικρή άποψη, που προστατεύει τον εαυτό της από όλους τους άλλους, που έχει τα δικά της σχολεία, και που πιστεύει ότι βρίσκεται στην αλήθεια. Αλλά δεν θα έχεις μια φιλοσοφία, μια κοσμοθεωρία, που να μπορεί πραγματικά να σου επιτρέψει να κατανοήσεις τι συμβαίνει στον κόσμο· να ερμηνεύσεις τα φαινόμενα γύρω σου με τρόπο που να μην προσβάλλει τη λογική· που να μην εξαρτάται από μια τραβηγμένη ερμηνεία της Γραφής· αλλά να είναι κάτι στέρεο, που ίσως να μην πείθει αμέσως όλους, αλλά που σέβεται τη λογική που μας έδωσε ο Θεός και δεν έχει μια υπεραπλουστευμένη άποψη για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο· μια άποψη που λέει ότι όποιος δεν συμφωνεί με τη δική μου φιλοσοφία είναι είτε διάβολος είτε εντελώς πλανεμένος.

Αντίθετα, πολλά από όσα συμβαίνουν στον κόσμο έχουν τη δική τους δυναμική· οι ιδέες έχουν δυναμική· τα πολιτικά συστήματα έχουν δυναμική· ακόμη και τα καλλιτεχνικά κινήματα έχουν δτναμική, διότι μέσα τους υπάρχει κάποιος σπόρος αλήθειας. Και αν δεν κατανοήσεις ποιος είναι αυτός ο σπόρος και πώς αναμίχθηκε με το λάθος, τι είναι γνήσιο και τι πλαστό, δεν θα μπορέσεις να ζήσεις μέσα στον σημερινό κόσμο· και ο χριστιανός ζει μέσα στον κόσμο. Πρέπει να καταλάβεις ότι ο σεκταριανός «σώζει» τον εαυτό του και όποιον μπορεί με τον εξής τρόπο: μένοντας μακριά από την πραγματικότητα, σε μια μικρή γωνιά κάπου. Αλλά αν αυτό το πρόσωπο βγει στον κόσμο και αρχίσει να κάνει ερωτήσεις, χάνει τη σεκταριανή του άποψη, γιατί δεν είναι πειστική. Πρέπει να κρατήσει την πίστη του κλεισμένη σε μια μικρή γωνιά, σε ένα κομματάκι της κοινωνίας.

Μια Ορθόδοξη κοσμοθεωρία δεν είναι έτσι. Σήμερα, οι αληθινοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί είναι πολύ λίγοι. Και γι’ αυτό κάποιοι, όπως ο Σμέμαν[3] και όσοι θέλουν να είναι «σύγχρονοι», σε αρμονία με Ρωμαιοκαθολικούς, Προτεστάντες και το γενικό πνεύμα της εποχής, μας αποκαλούν «σέκτα». Γι’ αυτό πρέπει να γνωρίζουμε: είμαστε σέκτα ή όχι; Αν αντιμετωπίζουμε την Ορθοδοξία σαν τον Μορμονισμό, δηλαδή, αν ξέρουμε την κατήχηση, ξέρουμε τα δόγματα, μπορούμε να εξηγήσουμε την επίσημη διδασκαλία της πίστης, και οτιδήποτε βρίσκεται έξω από αυτό είναι θολό ή λαμβάνει μια υπεραπλουστευμένη απάντηση, τότε κινδυνεύουμε με αυτό το ίδιο σεκταριανό φρόνημα. Διότι τότε η Ορθοδοξία θα γίνει για εμάς κάτι πολύ στενό. Ο δρόμος της σωτηρίας είναι στενός, αλλά η Ορθοδοξία μόνο από όλες τις άλλες θρησκείες, είναι η θρησκεία του Θεού. Γι’ αυτό δεν αρνείται τις δυνάμεις που μας έδωσε ο Θεός και ιδιαίτερα τη λογική, την ικανότητα με την οποία κατανοούμε την Αλήθεια.

Έτσι, η Ορθοδοξία είναι η μία θρησκεία, διότι είναι η αληθινή θρησκεία, η θρησκεία του Θεού, η οποία έχει την απάντηση για όλα και κατανοεί όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε απόλυτη απάντηση σε όλα, αυτό είναι χαρακτηριστικό της σεκταριανής νοοτροπίας: να προσφέρουν άμεση απάντηση, υπεραπλουστευμένη, και να μην επιδέχονται καμία αντίρρηση. Με την Ορθοδοξία συμβαίνει το αντίθετο, ανοίγουμε τον νου μας. Διότι, αφού έχουμε την αλήθεια, δεν φοβόμαστε ό,τι μπορεί να πει η επιστήμη, η φιλοσοφία, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες. Δεν τους φοβόμαστε· μπορούμε να τους βλέπουμε με την ορθόδοξη κατανόηση, με ανοιχτό νου και ανοιχτή καρδιά, για να δούμε τί είναι πραγματικά θετικό, τί έχει αξία και τί δεν έχει· τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό.

Έτσι μπορούμε να παρατηρούμε κάθε φαινόμενο γύρω μας. Ο σεκταριανός θα πει: «Αυτό είναι κακό· κόψ’ το». Και βέβαια, για πολλά πράγματα, ιδίως σήμερα, πρέπει όντως να το κάνουμε, διότι υπάρχουν πράγματα που σπρώχνουν φανερά σε αμαρτία. Αλλά ακόμη κι όταν στρεφόμαστε μακριά από αυτά και προσπαθούμε να μην εκτιθέμεθα στον πειρασμό όσο περισσότερο γίνεται, πρέπει να κατανοήσουμε γιατί είναι έτσι, τί συμβαίνει.

-------

[1] Alan Watts (1915–1973): Βρετανός φιλόσοφος, συγγραφέας και ιδιαίτερα δημοφιλής εισηγητής της ανατολικής μυστικιστικής φιλοσοφίας στον αγγλόφωνο κόσμο, κυρίως κατά τη δεκαετία του 1950–1970. Αρχικά χειροτονήθηκε αγγλικανός ιερέας, αλλά γρήγορα απομακρύνθηκε από το χριστιανικό δόγμα και αφιερώθηκε στη διάδοση ιδεών του Βουδισμού (ιδίως Ζεν), του Ταοϊσμού και του Ινδουισμού, παρουσιάζοντάς τα με τρόπο ελκυστικό στον δυτικό άνθρωπο της εποχής. Το έργο του άσκησε μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση του νεοεποχίτικου πνευματικού ρεύματος, καθώς και στη λεγόμενη «αντικουλτούρα» των δεκαετιών ’60 και ’70.

[2] Άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς Σαγκάης και Σαν Φρανσίσκο (1896–1966): Επίσκοπος της Ρωσικής Εκκλησίας της Διασποράς (ROCOR), μία από τις πιο φωτεινές μορφές της Ορθοδοξίας στον 20ό αιώνα. Γεννήθηκε στη Ρωσία, εκδιώχθηκε μετά την Επανάσταση και διακόνησε ως αρχιερέας στη Σερβία, στη Σαγκάη και αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Φημιζόταν για την ασκητική του ζωή, τη συνεχή προσευχή, την αγάπη του προς τους φτωχούς και τα παιδιά, καθώς και για τα πολυάριθμα θαύματα κατά τη διάρκεια της ζωής του αλλά και μετά την κοίμησή του (Σαν Φρανσίσκο, 1966). Η αγιότητά του αναγνωρίστηκε και επίσημα από τη ROCOR το 1994.

[3] π. Αλέξανδρος Σμέμαν (Alexander Schmemann, 1921–1983): Ιερέας, λειτουργιολόγος και θεολόγος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Δύση, με ρωσική καταγωγή. Δίδαξε στο Saint Vladimir’s Seminary στις Ηνωμένες Πολιτείες. Υποστήριξε οικουμενικούς διαλόγους και μια περισσότερο «ανοιχτή» στάση της Ορθοδοξίας προς τον σύγχρονο κόσμο, κάτι που προκάλεσε και κριτικές από πιο παραδοσιακές ορθόδοξες φωνές, μεταξύ αυτών και από τον π. Σεραφείμ Ρόουζ, ο οποίος θεωρούσε ότι η προσέγγιση αυτή ενέχει κινδύνους εκκοσμίκευσης.

Читайте также