Το Ουκρανικό Εκκλησιαστικό Ζήτημα: Μια Εκκλησιολογική Προσέγγιση
Ο υποψήφιος διδάκτορας θεολογίας Βασίλειος Τουλουμτσής αναλύει το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα.
Στην εκπομπή στο You tube "Ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν: 27/06/25 Οὐκρανικὸ Ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα: Μὶα ἀνοικτὴ πληγὴ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία" έγινε μια άλλη προσπάθει ανάλυσης του ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος από τον Υπ. διδάκτορα θεολογίας κ. Βασίλειο Τουλουμτσής.
Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία, παρά τις διακηρύξεις για ειρήνη και παγκόσμια αδελφοσύνη, οι συγκρούσεις όχι μόνο συνεχίζονται αλλά και πολλαπλασιάζονται. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, που διαρκεί πλέον πάνω από τρία χρόνια, έχει συγκλονίσει τη διεθνή κοινή γνώμη και έχει αναδείξει όχι μόνο γεωπολιτικά, αλλά και βαθύτατα εκκλησιαστικά ζητήματα.
Πριν την έναρξη της ένοπλης σύγκρουσης, είχε προηγηθεί μια έντονη κρίση στον εκκλησιαστικό χώρο της Ουκρανίας — το λεγόμενο Ουκρανικό Εκκλησιαστικό Ζήτημα. Στο πλαίσιο αυτό, συνομιλήσαμε με τον κ. Βασίλειο Τουλουμτσή, υποψήφιο διδάκτορα Θεολογίας, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το εκκλησιολογικό βάθος αυτής της υπόθεσης.
Ιστορική Επισκόπηση
Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν στο ουκρανικό έδαφος παραδοσιακές τάσεις απόσχισης από το Πατριαρχείο Μόσχας. Παράλληλα με την κανονική Εκκλησία υπό την πνευματική εποπτεία της Μόσχας, λειτουργούσαν και σχισματικές ομάδες — μεταξύ αυτών και αυτοχειροτόνητοι κληρικοί, με αμφίβολη εκκλησιαστική νομιμότητα.
Μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας το 1991 και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, τα φαινόμενα αυτά εντάθηκαν. Ο τότε Μητροπολίτης Φιλάρετος, αν και αρχικά κανονικός, αποσχίστηκε και αυτοανακηρύχθηκε «Πατριάρχης Κιέβου». Καθαιρέθηκε το 1992 και αναθεματίστηκε το 1997 από το Πατριαρχείο Μόσχας. Έτσι δημιουργήθηκε ένα τοπίο με τρεις διακριτές εκκλησιαστικές ομάδες:
Η κανονική Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο.
Η ομάδα του Φιλάρετου (πρώην κανονικοί).
Οι αυτόκλητοι, παραδοσιακά σχισματικοί κληρικοί.
Το 2018, οι δύο τελευταίες ομάδες ενώθηκαν σε μία νέα δομή μέσω της λεγόμενης «Ενοτικής Συνόδου» στο Κίεβο. Στις αρχές του 2019, το Οικουμενικό Πατριαρχείο χορήγησε σε αυτήν την ένωση τόμο αυτοκεφαλίας.
Το Καίριο Ερώτημα: Υπάρχει Ιερωσύνη;
Ο κ. Τουλουμτσής τονίζει πως το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι η αναγνώριση της αυτοκεφαλίας, αλλά η ίδια η εκκλησιαστική υπόσταση αυτής της νέας δομής. Με απλά λόγια: οι κληρικοί της νέας ουκρανικής εκκλησιαστικής δομής είναι πράγματι ιερείς; Υπάρχει αποδεδειγμένη και κανονική αποστολική διαδοχή;
Η απουσία κανονικής χειροτονίας πριν την απόσχιση είναι κεντρικό εκκλησιολογικό πρόβλημα. Η παραδοσιακή συνοδική τάξη της Εκκλησίας ορίζει σαφώς ότι η εγκυρότητα του μυστηρίου της ιεροσύνης δεν μπορεί να αναγνωριστεί απροϋπόθετα. Παρόλα αυτά, η ενοποίηση των ομάδων αυτών και η απονομή του τόμου έγιναν χωρίς να τεθεί εκ των προτέρων αυτό το κριτήριο.
Κατά τον κ. Τουλουμτσή, η θέση αυτή εγγίζει στοιχεία της δυτικής εκκλησιολογίας — κατά την οποία η κοινωνία με τον Πάπα αρκεί για την αναγνώριση εκκλησιαστικής εγκυρότητας — και όχι την ορθόδοξη πατερική παράδοση, που θέτει σαφή και απαράβατα κανονικά όρια.
Η Στάση των Τοπικών Εκκλησιών
Μέχρι σήμερα, μόνο τέσσερις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία αυτής της νέας εκκλησιαστικής οντότητας:
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο
Η Εκκλησία της Ελλάδος
Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας
Η Εκκλησία της Κύπρου
Αξιοσημείωτο είναι πως πρόκειται για ελληνόφωνες εκκλησίες, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα ως προς τον τρόπο λήψης της απόφασης και τα εθνοφυλετικά κριτήρια που ενδέχεται να λειτούργησαν άτυπα.
Ειδικά στην περίπτωση της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο κ. Τουλουμτσής επισημαίνει ότι η σχετική συνοδική απόφαση του 2019 δεν τέθηκε σε ψηφοφορία και παραβλέπει εντελώς το κρίσιμο εκκλησιολογικό ερώτημα. Το κείμενο επί του οποίου βασίστηκε η εισήγηση του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, παρουσιάζει τη νέα ουκρανική δομή ως ήδη κανονική Εκκλησία, παρακάμπτοντας πλήρως το ερώτημα περί εγκυρότητας της ιερωσύνης.
Ένα Εκκλησιολογικό Μνημείο
Ο μόνος προκαθήμενος που φάνηκε να αναγνωρίζει το μέγεθος του προβλήματος, ήταν ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος Αλβανίας. Με επιστολή του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο (πριν ακόμη την απονομή του τόμου), προειδοποίησε για τους κινδύνους ενός παγκοσμίου σχίσματος και έθεσε με θεολογική ακρίβεια το ερώτημα της κανονικής αποστολικής διαδοχής. Η επιστολή αυτή, σύμφωνα με τον κ. Τουλουμτσή, αποτελεί «εκκλησιολογικό μνημείο».
Συμπέρασμα
Το ουκρανικό ζήτημα δεν είναι απλώς πολιτικό ή γεωστρατηγικό. Είναι κατά βάση εκκλησιολογικό. Αν δεν μπορεί να τεκμηριωθεί η εγκυρότητα της ιερωσύνης των προσώπων που απαρτίζουν τη νέα ουκρανική Εκκλησία, τότε όλα τα υπόλοιπα ζητήματα — περί αυτοκεφαλίας, αναγνώρισης και κανονικότητας — είναι δευτερεύοντα.
Αν επιδιώκουμε την ενότητα της Ορθοδοξίας, οφείλουμε να μην παραβλέπουμε τα θεμέλια της εκκλησιαστικής μας παράδοσης.
Νωρίτερα η ΕΟΔ έγραψε ότι στο θεολογικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στον Πειραιά, ο θεολόγος Βασίλειος Τουλουμτσής παρουσίασε μια ομιλία, στην οποία επέκρινε έντονα την απόφαση της Κωνσταντινούπολης για την παροχή αυτοκεφαλίας στην OCU. Η ομιλία του είχε τίτλο «Εκκλησιαστική αξιολόγηση της μη αναχειροτόνησης σύμφωνα με την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο και η περίπτωση της ουκρανικής κρίσης».
